نشریه امان

سیدن به یک جامعه آرمانی و اتوپیا که در آن هیچگونه فساد و جنایت و خشونت و گناهی نباشد و همه در امنیت و آرامش و صلح زندگی کنند، ریشه‌ای قدیمی در تفکر بشر دارد. از زمان افلاطون در فلسفه یونانی تا زمان حال، اتوپیا یک مسئله مهم در زندگی بشر بوده است. اینکه نگاه او نسبت به وضعیت آینده‌اش چگونه است، محور اصلی این دیدگاه است. نوع دیدگاه بشر نسبت به این آینده، او را در راه عمل به رسیدن به آن آینده قرار می‌دهد. با این حال بعد از گذر بیش از هزار سال از این تفکر، امروزه می‌توان دیدگاه دیگری نسبت به اتوپیا داشت.
تجربه بشری جایزالخطا در رسیدن به اتوپیا، همواره آن چیزی نیست که در میان تفکرات و اندیشه‌ها دیده می‌شود و این نکته‌ای است که متفکران و اندیشمندان در زمان حاضر به آن اشاره می‌کنند. به همین دلیل مفهوم مدینه فاضله با یک چرخش اساسی، به مدینه فاسده تبدیل می‌شود. در حقیقت، همه تلاش‌های بشری جایزالخطا، به جای رسیدن به جامعه‌ای سرشار از آرامش و امنیت و صلح، چیزی به جز فساد و تباهی به بار نخواهد آورد.
با نگاه به سینما و ادبیاتی که در غرب وجود دارد، می‌توان مفاهیم اساسی این تبدیل مدینه فاضله به مدینه فاسده را دید. دو مفهوم اساسی سایبرپانک و بیوپانک، نشان دهنده این چرخش اساسی است.
سایبر پانک یک مفهوم در پادآرمان‌ شهرهای آخرالزمانی است که اشاره به پیشرفت خیره کننده تکنولوژی و حضور آن در زندگی بشر است. شهرهای سایبر پانک سرشار از مظاهر تکنولوژی است. در جامعه‌ای در آینده که همه چیزش توسط ماشین‌ها و کامپیوتر‌ها اداره می‌شوند. قهرمانان این شهرهای خیره کننده، هکرها و دزدان اطلاعات هستند. در یک فضای سرد و یاس آور که سرشار از تنهایی است. سایبر پانک، یک زیر شاخته مهم در سینما و ادبیات در مفهوم آرمان‌ شهرهاست.
سایبر پانک در حالی که نشان دهنده پیشرفت بیشر در تکنولوژی است، اما از سوی دیگر بحران هویت او را در آرمان شهری که به وجود آورده است، نشان می‌دهد. تکنولوژی که در نهایت، هویت انسانی را نابود می‌کند. زمانی که ماشین به جای انسان تصمیم بگیرد و انسان مجبور باشد همه حس‌های خودش را به ماشین تبدیل کند. به همین دلیل، طغیان علیه آرمان شهر به وجود می‌آید. طغیان علیه آن چیزی که می‌خواهد انسان را تبدیل به ماشین و حس‌های انسانی او را به واکنش‌های شیمیایی در بدن محدود سازد.
بیو پانک اما واژه مهم دیگری است. بیو پانک به دو مفهوم بیوتکنولوژی و پانک اشاره دارد. منظور از بیو پانک، تغییرات نه در تکنولوژی زندگی، بلکه در خود موجودات است. تغییرات ژنتیکی در انسانها که آنها را تبدیل به ابرانسان‌ها یا انسان‌های مقاوم در مقابل ضعف، شکست، بیماری و ... می‌کند.
هر چند که ظاهر بیو پانک این وعده را به جامعه بشری می‌دهد که یک آرمان شهر بدون بیماری و شکست برایش به وجود می‌آورد، اما با تغییر ماهیت انسانی، دوباره او را آن چیزی که هست، دور می‌کند. انسان‌های تغییر ماهیت یافته‌ای که هر چند بیماری و ضعف در آنان راهی ندارد، اما دقیقا به همین دلیل، به نابود کردن همدیگر مشتاق‌تر هستند.
در مفاهیم سایبر پانک و بیو پانک در آرمان شهرهای آخرالزمانی، مسئله تغییر هویت و تغییر ماهیت، نقش کلیدی بر عهده دارند. انسان برای ساختن آرمان شهر خود، چاره‌ای به جز تغییر هویت و ماهیت خود ندارد و هر چقدر که از ماهیت انسانی خود دور شود، به همان اندازه قدرت نابودگری‌اش افزایش می‌یابد. همه حس‌های بشر، همه نقاط ضعف و قوتی که با زندگی بشری همراه است، در مجموع کامل خود، زندگی بشری را به وجود می‌آورد. تلاش برای حذف این حس‌ها، برای رسیدن به یک موجود بی حس که فقط طبق فرمان‌های از پیش تعیین شده فعالیت کند، ثمره سایبر پانک و بیو پانک است. آرمان شهرهایی که از منظر دور، خیره کننده و زیبا به نظر می‌رسند، اما اگر بخواهی داخلشان زندگی کنی، تو را به یک جهنم سرد و تنها، دعوت می‌کنند. جهنمی که فقط تو را نمی‌بلعد، بلکه تو را هم تبدیل به بخشی از خود خواهد کرد.

محمدرضا عابدی شاهرودی ـ دوماهنامه امان شماره 51