ما مسلمانان، دعوت و ارشاد و امر به معروف و نهی از منکر داریم، ولی چون هدف‌های اسلامی را نمی‌شناسیم، مخصوصاً از هدف‌های بزرگ و اساسی و اصولی اسلام بی‌خبریم، از اسلام فقط با یک سلسله دستورهای ظاهری که مربوط به قشر اسلام است ـ نه لُبّ و مغز آن ـ آشنایی داریم، هر وقت به فکر دعوت و ارشاد می‌افتیم، از حدود مسائل ساده اخلاقی و عبادی تجاوز نمی‌کنیم.
اشاره:
شهید آیت‌الله مطهری وحدت اسلامی را ضروری‌ترین نیاز عصر کنونی می‌دانست و در لابه لای آثار خود به صورت گسترده آن را مورد توجه قرار می‌داد. ایشان، درمان بسیاری از دردهای جهان اسلام را در اکسیر حیات بخش وحدت جست و جو می‌کرد و آن را مهم‌ترین راهبرد مسلمانان در نیل به قلّه‌های تعالی و بالندگی می‌دانست؛ چنان‌که در مقدمه مقاله الغدیر و وحدت اسلامی می‌نگارد: «مصلحان و دانشمندان روشن‌فکر اسلامی عصر ما، اتحاد و همبستگی ملل و فِرَق اسلامی را خصوصاً در اوضاع و احوال کنونی ـ که دشمن از همه جوانب به آنها هجوم آورده و پیوسته با وسایل مختلف در پی توسعه اختلافات کهن و اختراع اختلافات نوین است ـ از ضروری‌ترین نیازهای اسلامی می‌دانند. اساساً چنان که می‌دانیم وحدت اسلامی و اخوت اسلامی سخت مورد عنایت و اهتمام شارع مقدس اسلام بوده و از اهمّ مقاصد اسلام است. قرآن و سنت و تاریخ اسلام، گواه آن می‌باشد».1
در این نوشتار، گوشه‌ای از اندیشه‌های این متفکر اسلامی و مصلح بیدار را در زمینه وحدت اسلامی در اختیار خوانندگان گرامی قرار می‌دهیم:
قرآن و وحدت
الف. در سوره آل‌عمران، آیه 103 آمده است:«وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمیعًا وَ لاتَفَرّقُوا؛ یعنی؛ همه با هم ریسمان الهی را محکم بگیرید و پراکنده نشوید».
این آیه با کمال صراحت به موضوع «با هم بودن» و با هم دستورهای الهی را شنیدن و پراکنده اجرا نکردن توجه کرده است. اندک توجهی به مفهوم آیه می‌رساند که عنایت این کتاب آسمانی به این است که مسلمانان متفرق و پراکنده نباشند.
ب. سوره آل‌عمران، آیه 105 می‌فرماید: «وَ لا تَکُونُوا کَالّذینَ تَفَرّقُوا وَ اخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْبَیِّناتُ وَ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ عَظیمٌ؛ یعنی شما مانند دیگران (پیروان سایر ادیان) مباشید که پس از آن که آیات روشن الهی بر ایشان آمد، فرقه فرقه شدند و اختلاف پیدا کردند؛ برای چنین کسانی عذاب عظیم است».
مفهوم این آیه نیز واضح است. این آیه مخصوصاً به تفرقات مذهبى، یعنی فرقه فرقه شدن‌ها و به وجود آمدن مذاهب، اشاره می‌کند؛ زیرا این نوع اختلافات از هر نوع دیگر خطرناک‌تر است. جالب توجه این است که آیه 104 که در میان این دو آیه قرار گرفته، می‌فرماید: «وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمّه یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»؛ یعنی باید جماعتی از شما دعوت به خیر و صلاح و نیکی بکنند، امر به معروف و نهی از منکر نمایند و همانا آنها هستند که رستگارانند.
ببینید، آیه‌ای که در میان این دو آیه قرار گرفته است، آیه دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منکر است. این برای آن است که قرآن کریم می‌خواهد بفهماند که همواره باید از طریق دعوت به خیر و صلاح و امر به معروف و نهی از منکر این وحدت محفوظ بماند. اگر این استوانه اسلامى، یعنی اصل دعوت و ارشاد و امر به معروف و نهی از منکر بخوابد، وحدت اسلامی و اتحاد مسلمانان نیز از میان می‌رود.
ما مسلمانان، دعوت و ارشاد و امر به معروف و نهی از منکر داریم، ولی چون هدف‌های اسلامی را نمی‌شناسیم، مخصوصاً از هدف‌های بزرگ و اساسی و اصولی اسلام بی‌خبریم، از اسلام فقط با یک سلسله دستورهای ظاهری که مربوط به قشر اسلام است ـ نه لُبّ و مغز آن ـ آشنایی داریم، هر وقت به فکر دعوت و ارشاد می‌افتیم، از حدود مسائل ساده اخلاقی و عبادی تجاوز نمی‌کنیم و حال آن‌که یکی از هدف‌های بزرگ اسلام، بلکه بزرگ‌ترین هدف اسلام در امور عملی، وحدت و اتفاق مسلمانان است. اولین وظیفه داعیان و ارشاد کنندگان و آمران به معروف و ناهیان از منکر این است که در طریق وحدت مسلمانان بکوشند؛ در طریق همان چیزی بکوشند که مورد نزول این آیه کریمه است.
ج. «أقیمُوا الدِّینَ وَ لاتَتَفَرّقُوا فیهِ کَبُرَ عَلَى الْمُشْرِکینَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ؛2 یعنی دین را به پا دارید و در آن پراکنده نشوید آن چه تو به آن دعوت می کنی بر مشرکین گران و دشوار است».
این آیه کریمه می‌خواهد بفهماند که چون مخالفان اسلام با هدف‌های اسلامی مخالفند، آرزومند تفرق و پراکندگی آنها می‌باشند و از وحدت مسلمانان می‌ترسند. آنها هستند که آتش‌های تفرقه و اختلاف را دامن می‌زنند و برای وحدت مسلمین، مانع ایجاد می‌کنند.
د. «وَ لاتَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ ریحُکُمْ؛3 یعنی با یکدیگر نزاع نکنید که سست خواهید شد و بوی شما از میان خواهد رفت». این آیه، اتحاد مسلمانان را موجب قوّت و قدرت، شوکت، بو و خاصیت داشتن آنها معرفی می‌کند و می‌فرماید: «اگر در میان شما اختلاف افتد، قوّت و شوکت و بو و خاصیت شما از میان می‌رود».
نزاع‌ها بر دو قسم است: بعضی نزاع‌ها مربوط به تضاد منافع آنی افراد است، اما بعضی نزاع‌ها ریشه عقیده‌ای دارند. این‌هاست که فوق‌العاده خطرناک است؛ این‌هاست که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و بحث‌ها و جدل‌ها و کتاب‌ها و نوشته‌ها را به وجود می‌آورد و قرن‌ها ادامه پیدا می‌کند و هرچه زمان می‌گذرد بر موجبات آن افزوده می‌شود و شکاف عمیق‌تر می‌گردد.
هـ . «یا أیّهَا الّذینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتّقُوا اللّهَ لَعَلّکُمْ تُفْلِحُونَ»4؛ یعنی ای اهل ایمان! صابر و خویشتن‌دار باشید، یکدیگر را در خویشتن‌داری یاری نمایید و با یکدیگر پیوند داشته باشید و تقوای الهی داشته باشید؛ باشد که رستگار شوید».5
وحدت در احادیث
1. حدیثی را شیعه و سنی از رسول اکرم صلی الله علیه و آله روایت کرده‌اند به این مضمون: «ثَلاثه لایَغِلُّ عَلَیهنّ قَلبُ عبدٍ مُسلم: اخلاصُ العَمَل لله وَ النَّصیحه لاِئَمه المُسلمین و اللّزومُ لجماعَتهم؛ یعنی سه چیز است که هرگز دل مرد مسلمان در مورد آنها نمی‌لغزد و خیانت نمی‌کند: عملی را خالصاً لوجه الله به جا آوردن، خیرخواهی برای پیشوایان مسلمانان، همراهی و ملازمت جماعت مسلمین».6
2. در کافی آمده7 معاویهبن وهب گفت: از امام صادق علیه السلام پرسیدم: «ما (یعنی شیعیان) چگونه باید با دیگران (اهل تسنن) معاشرت کنیم؟ تکلیف ما با آنها چیست؟» امام فرمود: «ببینید ائمه شما چگونه رفتار می‌کنند مانند امامان خود رفتار کنید. به خدا قسم! امامان شما بیماران آنها را عیادت می‌کنند، جنازه‌های آنها را تشییع می‌کنند، برای آنها شهادت می‌دهند».8
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
. شش مقاله، ص 212.
2 . سوره شوری/13.
3 . سوره انفال/ 46.
4 . سوره آل عمران/200.
5 . یادداشتهای استاد مطهری، ج2، صص209-210.
6 . امالی شیخ مفید، ص187.
7 . کافی، ج2، ص636.
8. یادداشتهای استاد مطهری، ج2، صص209-210.
دوماهنامه امان شماره 27
