نشریه امان

(شخصیت شاه در نگاه سیاستمداران خارجی)

سالگرد انقلاب شکوهمند اسلامی، بهانه‌ای است برای مرور وقایع و شخصیت‌های مثبت و منفی در جریان این انقلاب. یکی از شخصیت‌های منفی، محمدرضا پهلوی، شاهِ مخلوعِ ایران است. باید گفت همانگونه که شاه در داخل کشور، منفور و مطرود عامه مردم و شخصاً و شخصیتاً فاقد ارزش و اعتبار بود، در خارج نیز به رغم هماهنگی مطلق با سیاست‌های امپریالیستی آمریکا و دیگر قدرت‌های سلطه‌گر، اعتباری نداشت و به بی‌کفایتی و بی‌لیاقتی معروف بود. حتی همپالکی‌هایش نیز وی را عنصری هوشمند و باشخصیت نمی‌شناختند. در این نوشتار به چند مورد از اظهار نظر شخصیت‌های معروف جهان در مورد شاه اشاره می‌کنیم:
1. ریچارد هلمز، رئیس اسبق سیا و سفیر اسبق امریکا در تهران گفته است: «شاه بدترین دیکتاتورهاست و چیزی بیش از یک بچه ضعیفِ قهرکن نیست».1
2. کنستانتین، پادشاه سابق یونان، پس از تماس با شاه و فرح در مصر گفت: «بعد از صحبت با شاه و شهربانو، خودم را مثل آنها بدبخت و درمانده احساس کردم».2
3. سازمان عفو بین الملل، شاه را ریاکاری بزرگ توصیف کرده است.3
4. هایزر، در صفحه 470 کتاب خود «مأموریت مخفی در تهران» نوشته است: «فکر می‌کنم گناه اصلی سقوط حکومت قانون اساسی را باید به گردن شاه انداخت. او سعی کرد که صنعتی شدن به سبک قرن بیستم را با حکومت به شیوه قرون وسطایی ترکیب کند».
5. از شاه، قبل از اینکه ایران را ترک کند، پرسیدند که: چرا از طرفدارانش نمی‌خواهد که به خیابان‌ها بریزند و به نفعش دست به تظاهرات بزنند، همان گونه که در مورد ژنرال دوگل عمل شد و هوادارانش در خیابان شانزلیزه به طرفداری از او تظاهرات کردند. شاه در جواب گفت: «اشکال کار، اینجاست که طرفداران من الان در شانزلیزه هستند!»
6. مارتین ولاکات، در روزنامه گاردین، مورخ 9 ژانویه 1979 نگاشته بود: «شاه در پاسخ سوال خبرنگاری که پرسیده بود بزرگترین اشتباه خود را در چه می‌داند، با صدایی خفه جواب داد: «بزرگترین اشتباه زندگی من این است که به دنیا آمدم!» همین روزنامه در ادامه می‌نویسد: «با آنکه شاه، شخصاً آدم شروری نیست، ولی بدترین شرارت‌ها از او سرزده است. گرچه او را نمی‌توان احمق دانست، ولی اعمالش نشان می‌دهد که عقل و شعورش را از دست داده است».
7. هنری کیسنجر، صهیونیست معروف و دوست نزدیک شاه بعد از سقوط دودمان پهلوی گفت: «شاه آدم احمقی بیش نبود که به افکار خود اصالت می‌داد».
8. راکفلر، سرمایه دار امریکایی نیز شاه را شریک خوبی در معامله، اما بی‌استعداد و دست و دلباز می‌دانست.
9. فرانک جیلر، سردبیر ساندی تایمز گفته بود: «اگر شاه در ایران نماند، بریتانیا فقیر می شود».4
10. والری ژیسکاردستن، رئیس جمهور سابق فرانسه، پس از امضای یک قرارداد عظیم اقتصادی با شاه، به اطرافیان خود به طور خصوصی گفت: «ای کاش چند پادشاه دیگر هم مثل شاه ایران در دنیا وجود داشت که هرچه بگوییم بپذیرد و برای استفاده رساندن به ما استدلال کند».
11. نیکسون، رئیس جمهوری اسبق امریکا ـ (همان شخصی که بیش از باقی رؤسای جمهور آمریکا، شاه را مسلح کرد و بر نقش مهم شاه در پاسداری از منافع آمریکا در منطقه تأکید داشت) ـ گفته بود: «کم خردی و بیشعوری و خودخواهی، صفات مشترک پادشاهان است که شاه ایران در این زمینه جداً یک نابغه است».
12. ادوار هیث، نخست وزیر اسبق انگلیس نیز در مورد شاه می‌گفت: «شاه ایران تنها استعدادش این است که ژست فلاسفه را بگیرد و گنده‌گویی کند و در فرانسه، فرانسوی و در انگلیس، انگلیسی تکلم کند».
13. انورسادات، شاه را شیک پوش متکبر و کسی که بیشتر در خودش است، یاد می‌کرد.
14. ملک حسین، او را یک قمارباز حرفه‌ای و شراب شناس ناب معرفی کرده است... .
خداوند، روح بزرگ امام را با ارواح انبیا، اولیا، شهدا و صلحا محشور فرماید که به ما عزت داد و شهرت، قدرت، ثروت، عظمت، شهامت و شجاعت ملی را به ما باز گرداند.5

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
* . وزیر محترم سابق کشور.
. خدمت‌گزار تحت طاووس، ص391.
. همان مأخذ، ص341.
. همان، ص341.
. همان، ص386.
. مجله حضور، ویژه نامه چهاردهمین سالگرد انقلاب اسلامی.

علی محمد بشارتی ـ دوماهنامه امان شماره 27