بعضی در تفسیر آیه: «وَجَزَاء سَیئَه سَیئَه مِّثْلُهَا»15 گفته‌اند: مراد این است که اگر بدی کسی را با بدی پاسخ دادی، شما هم مثل او هستی؛ چنانکه در آیه 43 همان سوره می‌فرماید: « وَلَمَن صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَلِكَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ؛16 و کسی که تحمل بدی مردم را داشته باشد و از آنان بگذرد، این از تصمیمات شایسته است».
ـ مخالفان به چند دسته تقسیم می‌شوند؛ که باید با هر کدام به نحوی عمل کرد:
این آیه، دستور محبت و برخورد احسن می‌دهد. در آیات دیگر نیز در این‌باره آمده است:
1. و هنگامی که نادانان، ایشان را (به سخنی ناروا) مخاطب سازند، سخنی مسالمت آمیز یا سلام گویند: «وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا».2
2. و چون بر عمل بیهوده و ناپسند بگذرند، با بزرگواری بگذرند. «وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا».3
گاهی مخالفت افراد بر اساس شک و تردید است که باید با آنان از طریق استدلال و بر طرف کردن شبهات برخورد کرد:
شک در مورد خداوند: «أَفِی اللهِ شَکْ...».4
شک و تردید در مورد قیامت و رستاخیز: «إِن كُنتُمْ فِی رَیبٍ مِّنَ الْبَعْثِ».5
تردید در مورد نزول وحی و کتب آسمانی بر پیامبر: «وَإِن كُنتُمْ فِی رَیبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَی عَبْدِنَا».6
گاهی نیز مخالفت بر اساس حسادت است که باید با اغماض برخورد کرد:
برادران یوسف، اعتراف به حسادت و خطای خود کردند؛ که با گذشت حضرت یوسف، روبرو شدند: «وَإِن كُنَّا لَخَاطِئِینَ... لاَ تَثْرَیبَ عَلَیكُمُ الْیوْمَ».7
هابیل، در مقابل حسادت برادرش، قابیل گفت: «لَئِن بَسَطتَ إِلَی یدَكَ لِتَقْتُلَنِی مَا أَنَاْ بِبَاسِطٍ یدِی إِلَیكَ لَأَقْتُلَكَ؛ اگر قصد کشتن من را داری، من (هرگز) دست به کشتن تو نمی‌زنم».8
گاهی مخالفت به خاطر حفظ موقعیت، رفاه و کامیابی‌های مادی است. در این موارد، اتمام حجّت کافی است. آیات شامل «ذَرْهُم؛ 9 آنان را به حال خود واگذار» و «أعْرِضْ عنهُم؛10 از آنان روی گردان و دوری کن» به چنین مخالفت‌هایی اشاره دارند.
گاهی مخالفت، در قالب کارشکنی، هجو و تضعیف ایمان مردم است؛ که برخورد با این گروه را آیات ذیل در قالب برخورد شدید با آنان، قطع رابطه، دستگیری و گاهی اعدام مشخص می‌کند:
«وَاغْلُظ عَلَیهِم؛11 با سختی و شدت با کفار برخورد کن».
«إِذَا سَمِعْتُمْ آیاتِ اللهِ یكَفَرُ بِهَا وَیسْتَهْزَأُ بِهَا فَلاَ تَقْعُدُواْ مَعَهُمْ حَتَّی یخُوضُواْ فِی حَدِیثٍ غَیرِهِ؛12 و چون بشنوید که به آیات خدا کفر می‌ورزند و آنان را به مسخره می‌گیرند، نباید با آنان بنشینید تا به گفتاری دیگر بپردازند».
«لاَ تَتَّخِذُواْ الْیهُودَ وَ النَّصَارَی أَوْلِیاء ؛13 یهود و نصاری را دوست و سرپرست خود نسازید».
ـ گاهی دشمنی مخالفان با دست بردن به اسلحه و مبارزه مسلّحانه است؛ که در این موارد، قرآن می‌فرماید:
«فَاعْتَدُواْ عَلَیهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَی عَلَیكُمْ...؛14 همان گونه که آنان بر شما تعدّی کردند، باید با آنان مقابله به مثل کنید».
بعضی در تفسیر آیه: «وَجَزَاء سَیئَه سَیئَه مِّثْلُهَا»15 گفته‌اند: مراد این است که اگر بدی کسی را با بدی پاسخ دادی، شما هم مثل او هستی؛ چنانکه در آیه 43 همان سوره می‌فرماید: « وَلَمَن صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَلِكَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ؛16 و کسی که تحمل بدی مردم را داشته باشد و از آنان بگذرد، این از تصمیمات شایسته است».
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. سوره فصلت/34.
2. سوره فرقان/63.
3. سوره فرقان/72.
4. سوره ابراهیم/10.
5. سوره حج/5.
6. سوره بقره/23.
7. سوره یوسف/91-92.
8. سوره مائده/8.
9. سوره انعام، 91؛ حجر/3.
10. سوره مائده/ 42؛ نساء/63،81.
11. سوره توبه/73.
12. سوره نساء/140.
13. سوره مائده/51.
14. سوره بقره/ 194.
15. سوره شوری/40.
16. سوره شوری/42.
حجت‌الاسلام و المسلمین محسن قرائتی ـ دوماهنامه امان شماره 28
