نشریه امان

(نیم‌نگاهی به تایپوگرافی‌های مهدوی استاد مسعود نجابتی)

اشاره: حدود 10 سال پیش، وقتی برای اولین بار کتاب «خط در گرافیک» را دیدم، خیلی ذوق زده شدم. اوراقی دیدم سرشار از ذوق و ایده؛ متونی خواندم مملو از راز و رمز؛ و اشاراتی دریافتم مستقیم و غیرمستقیم. ولی وقتی متوجه شدم این کتاب برای مقطع درسی هنرستان پیش‌بینی شده، بهت‌زده شدم، و اکنون پس از گذشت سالیان دراز هنوز هم بهت‌زده‌ام؛ چون معتقدم این کتاب وزین، هنوز جایگاه واقعی خود را در میان هنرجویان، دانشجویان و حتی افرادی که به صورت حرفه‌ای، مرتکب تایپوگرافی می‌شوند(!) پیدا نکرده است؛ اگرچه بسیاری از طراحانی که در مقوله طراحی حروف و تایپوگرافی فعالیت می‌کنند، از این کتاب غافل نبوده و به فراخور موقعیت کاری(!) از آن، بهره کافی و وافی را برده و می‌برند. به هر حال به دوستانی که به دنبال فراگیری این رشته می‌باشند، توصیه می‌کنم این کتاب درسی دوره هنرستان(!) را تهیه نموده و از همین امروز، مشق نظری را شروع کنند.
(1) السلام علیک یا حجت الله فی ارضه
اگرچه این اثر با خط کوفی مغربی طراحی و اجرا گردیده، ولی در جهت زیبایی هرچه بیشتر، در دو «هاء» آخر اسم جلاله و اسم شریف حجت، از کوفی فاطمی نیز بهره برده شده؛ ضمن آن‌که به روش ترکیب‌های ثلث‌نویسی ترکیب‌بندی شده است. راستی به مفهوم در هم تنیدگی کلمه حجت با اسم جلاله فکر کرده‌اید؟
(2) السلام علیک یا صاحب الزمان
هم‌چنان که در روایات خوانده‌ایم، قرار گرفتن یوسف فاطمه(عج) در غیبت به رفتن خورشید در پس ابر تشبیه شده و در این پوستر با تلفیق نوشته و تصویر ابر، زیرکانه به این اتفاق میمون و خجسته اشاره تصویری شده است. با توجه به بیت حک شده بر پیشانی پوستر، نوید فرجش را نیز می‌توانیم زمزمه کنیم.
(3) اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم
انتظار یعنی حرکت، پویایی، تحرک و هماهنگی و این، یعنی عدم سکون، که سکون، خود سرشار از عدم است. تلفیق خطوط نستعلیق و شکسته نستعلیق و ایجاد تغییر در زاویه کرسی مفردات و کلمات، به خوبی مفهوم انتظار را به تصویر کشیده است. ضمناً تاکید بر روی کلمه «محمد» هم فوق‌العاده است؛ مثل تأکیدی که هنگام صلوات، بر روی نام مقدس آن حضرت می‌کنیم.
(4) السلام علی المهدی
بارزترین اتفاقی که در این اثر، بی‌هیچ گفتگویی خودنمایی می‌کند، هماهنگی در فضاهای خالی بین حروف است؛ هم‌چنان که در معماری و موسیقی نیز هرچه در هماهنگی بین فضاهای خالی با یکدیگر، بیشتر دقت شود، محصول نهایی، اثری خواهد بود بدیع و چشم‌نواز و چه باید گفت در وصف این اثر، که چشم‌نواز است و دل‌نواز.
(5) اللهم عجل لولیک الفرج
با اینکه این پوستر، فقط و فقط از حروف تشکیل شده، ولی گویا از دستانی برافراشته بر پهنه آسمان، فریاد تعجیل در فرج روییده؛ ایستا، رسا، پرصلابت و متضرّع. ترام عمودیِ پس زمینه نیز تداعی‌کننده فریادها و عجز و لابه‌هایی است که از عمق جان و دل و از سرِ اخلاص پهنه فلک و گوش ملک را زمزمه باران می‌کنند.
(6) یا مهدی عجل علی ظهورک
هرکس به زبانی و بیانی او را می‌طلبد و باید گفت هر کس از ظن خود، یار او می‌شود؛ و این تنوع زبان و بیان، حال در تنوع نوشتار و با زیبایی هرچه تمام‌تر چشم را می‌نوازد. خلاقیت در طراحی «میم» و «ها» نیز در جای خود جای تأمل دارد. اگرچه باید این فرم را در جایگاه اصلی خودش دید و مورد مقایسه، داوری و تحلیل قرار داد؛ در پوستری که این اثر زیبا، وزین و محکم، بر تارک آن می‌درخشد.
(7) لوگوتایپ مسجد مقدس جمکران
با توجه به هدفی که در پس‌زمینه طراحیِ نشانه‌نوشته، مد نظر سفارش‌دهنده و سفارش‌گیرنده بوده، نتیجه، اثری شده است فاخر و کاملاً در راستای محتوا. سال‌هاست هر کس در هر سطحی از ادراک و سواد این نشانه‌نوشته را می‌بیند لاجرم به یاد مسجد مقدس جمکران و شب چهارشنبه می‌افتد و این، یعنی نهایت هماهنگی میان فرم و محتوا.
(8) السلام علی المهدی
هدایت زیباست و هدایت‌کننده زیباتر؛ در عین صلابت و قدرت، سرشار است از مهر و فتوّت. بهره‌گیری از خط ثلث، نسخ و کوفی، به تولد فرمی زیبا انجامیده است؛ و تو باید زیباپسند باشی تا زیبایی یوسف زهرا(عج) را با تمام وجودت لمس کنی (اگرچه نبینی‌اش)، و حال که خودش را دسترسی نیست، از باب «وصف‌العیش، نصف‌العیش»، لاجرم و ناگزیر، با دیدن نام زیبایش صلواتی می‌فرستیم در جهت تعجیل فرجش. اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم.

هادی معزی ـ دوماهنامه امان شماره 30