قاعده حکمت، قاعده لطف و قاعده لزوم افاضه فیض، دلالت دارد بر اینکه هرگاه دسترسی به امام معصوم، نباشد ـ خواه به واسطه دوری مسافت یا منع ملاقات از سوی دشمن و یا در زمان غیبت مانند زمان ما ـ کسی که دارای نیابت مطلقه از جانب امام معصوم است، باید در میان مردم باشد تا مردم در امر حکومت و بیان احکام به او مراجعه کنند.
پس در اصل لزوم نیابت، تردیدی نیست؛ اما از نظر اینکه چه کسی باید نایب باشد نیز عقل به صورت بدیهی حکم می‌کند که فردی باید نایب باشد که علاوه بر دارا بودن مقام عدالت و همچنین داشتن قدرت تدبیر، بتواند احکام الهی را از قرآن شریف و روایات استخراج کند تا دین از قیاس‌ها و استحسان‌ها و گرفتن قوانین از بیگانگان و.... محفوظ بماند. چنین فردی در روایات اهل‌بیت علیهم السلام به «راوی حدیث» و در اصطلاح فقیهان به «ولی فقیه» مشهور است.
امام صادق علیه السلام میفرماید: «ینْظُرانِ اِلی مَنْ کانَ مِنْکُمْ مِمَّنْ قَدْ رَوی حَدیثَنا وَ نَظَرَ فی حَلالِنا وَ حَرامِنا وَ عَرَفَ اَحْکامَنا فَلْیرْضَوا بِه حَکَماً فَاِنّی قَدْ جَعَلْتُهُ عَلَیکُمْ حاکِماً ؛2 آن دو نظر کنند به کسی که حدیث ما را روایت می‌کند و در حلال و حرام ما دقّت می‌کند و احکام ما را می‌شناسد، پس راضی شوید به او به عنوان حاکم؛ پس به درستی که من او را حاکم بر شما قرار دادم».
و نیز امام عصر(عج) میفرماید:
«وَ اَمَّا الْحَوادِثُ الْواقِعَه فَارْجِعُوا فیها اِلی رُواه حَدیثِنا فَاِنَّهُمْ حُجَّتی عَلَیکُمْ وَ اَنَا حُجَّه اللهِ؛3 در حوادث جدید، به راویان حدیث ما رجوع کنید. به درستی که آنها حجّت من بر شما هستند و من حجّت خدا هستم».
از این جهت، بزرگان دین، مسأله ولایت فقیه را یک امر ضروری در فقه شیعه میدانند. مؤلّف کتاب شریف «جواهر الکلام» ـ که از مهمترین متون فقهی عالمان اهل تشیع است ـ میفرماید: «آن کسی که در مسأله ولایت فقیه وسوسه می‌کند، چیزی از طعم فقه نچشیده است و چیزی از لحن گفتار مبارک ائمّه طاهرین و اسرار آنان نفهمیده است و در منظور و مراد آنان - که فقیه را به عنوان حاکم و حجّت قرار دادهاند - دقّت و تأمّل نکرده است».4 به بیان دیگر، صاحب جواهر میفرماید: «اگر کسی منکر ولایت فقیه شود، مجتهد نیست؛ زیرا ذوق فقهی ندارد. علاوه بر این در کلمات فقیهان دیگر نیز درباره این مسأله بحث شده و ضرورت آن، امری روشن فرض شده است. استاد عظیم الشأن ما حضرت امام خمینی ـ که در حقیقت، روشنگر بحث ولایت فقیه در عصر حاضر و بلکه احیاگر آن بودند ـ حکومت اسلامی خود را بر اساس همین اصل بنیان نهادند.5و 6
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. بحار الانوار، ج 23، ص32.
2. کافی، ج1، ص 67.
3. وسایل الشیعه، ج 27، ص140.
4. جواهر الکلام، ج21، ص 397.
5. برای مطالعه بیشتر در زمینه ولایت فقیه به کتابهای تفصیلی، از جمله کتاب ولایت فقیه و حکومت دینی تألیف آیت الله مظاهری مراجعه نمایید.
6. رساله توضیح المسائل آیت الله مظاهری، بخش عقاید، ص 528-529.
حضرت آیت الله حسین مظاهری ـ دوماهنامه امان شماره 30
