نشریه امان

مقدمه
صبحگاهان، آفتاب زده و نزده، پاشنه درها ـ که فقط چند ساعتی نچرخیده بودند و خستگی در می‌کردند ـ می‌چرخند و درهای بسته باز می‌شوند. افرادی شال و کلاه کرده، با سرعت هر چه تمام‌تر از خانه خارج شده و پس از عبور از کوچه‌ها، خود را به خیابان اصلی رسانده و هر کس طبق نقشه کاری خود، به جایی می‌رود.
با اندک دقتی در می‌یابیم که زندگی و آسایش ما در گرو زحمات تک تک آنها است. پس ما هم باید حرکت کنیم؛ تحرک، رفتن به سوی مقصد است. شناسایی این جاده پر پیچ و خم ـ که در میان راه‌های غلط‌انداز شیطانی قرار گرفته ـ نیاز به راهنما دارد. ما باید حرکت خود را با علائم و الگوهای حقیقی جهت دهیم، تا تلف نشویم.
«انتظار و اقتصاد» ترسیم‌گر گوشه‌ای از آداب و رسومی است که انسان‌های برگزیده هستی، یعنی معصومین در کسب روزی به آن پایبند بودند و یک منتظر نیز باید چنین باشد.

میوه‌های شیرین
اگه نگاه ژرف معصومین پیرامون فواید کسب و کار را طالب باشیم، با جستجو در گلستان روایات، برایمان روشن می‌شود که کار و تلاش، علاوه بر تأمین معیشت، فواید دیگری نیز دارد. اکنون برخی از این ثمرات را مطرح می‌کنیم.

میوه اول: عافیت
کار، مایه آرامش روح است و رشد روحانی‌ انسان را به دنبال خواهد داشت. در سایه کار و با برطرف کردن نیازهای مادی و تأمین معاش، بسیاری از اضطراب‌ها و نگرانی‌ها از انسان دور می‌شود.
حضرت علی علیه السلام به نقل از رسول امین صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «اگر انسان به تأمین بودن نیازش مطمئن باشد، آرام می‌گردد».1 ناگفته پیداست در صورتی انسان به این مهم دست می‌یابد، که اهل حرکت باشد. چرا که هر جنبش و جوششی، رویشی به دنبال دارد.
در این باره امام صادق علیه السلام می‌فرماید: «کسی که از کار کردن عارش نشود و خجالت نکشد، زحمتش کاهش می‌یابد و فکرش آسوده می‌گردد و خانواده‌اش هم به روزی خود می‌رسند».2
علاوه بر این، کار و فعالیت باعث تندرستی و صحت انسان شده و در مقابل، بیکاری ـ در عین اینکه خودش، نوعی‌ مرض است ـ بیماری را نی‌ز در سطح بدن، گسترش می‌دهد.
پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله در این باره می‌فرماید: «تندرستی ده جزء دارد که نه جزء آن در کار و تلاش برای به دست آوردن مخارج زندگی است و تنها یک بخش آن در امور دی‌گر است».3

میوه دوم: آمرزش
در سایه تلاش و تکاپو برای کسب روزی است که خداوند، چتر بخشندگی خود را بر زندگی شخص جویای کار می‌گستراند و پاکی از گناه را برای او فراهم می‌کند.
پیامبر عزیز صلی الله علیه و آله پیرامون این فایده می‌‌فرماید: «من بات و کّالاً من طلب الحلال بات مغفوراً له؛4 کسی که شب را با خستگی ناشی از کسب و کار و طلب روزی حلال بخوابد، در حالی‌ می‌خوابد که گناهانش آمرزیده می‌شود.»

میوه سوم: سربلندی
لازمه جامع نگری مکتب اسلام این است که مقدمات تربیتی پیراونش را به گونه‌ای مهیا کند كه افراد زیر پرچمش، تنها به خدا تکیه داشته باشند و بس؛ نیازهای خود را از او طلب نمای‌ند و دست حاجت به سوی دیگران و دراز نکنند.
رسول رحمت صلی الله علیه و آله از پیروانش می‌خواهد تا عزت و کرامت نفس داشته باشند و می‌فرماید: «اطلبوا الحوائج بعزه الانفس؛5 درخواست‌ها و تقاضاهایتان را با عزت نفس دنبال کنید».
آن حضرت، مسلمانان را بر تمکّن مالی و عدم نیاز به دیگران تشویق و ترغیب می‌نمود و حتی انجام کارهای سخت و طاقت‌فرسا را برای یک مسلمان، بهتر از کمک گرفتن از دیگران می‌دانست و می‌فرمود: «اگر یکی از شما بندها و ریسمان‌های خود را بردارد و به کوه و بیابان برود و پشته‌ای هیزم جمع نموده و جهت فروش به بازار بیاورد و با پول به دست آمده از این کار پر زحمت، زندگی خود را تأمین کند، بهتر از آن است که از کسی، چیزی طلب کند.»6

میوه چهارم: مجوّز عبور
یکی دیگر از فواید کار و تلاش که در روایات به آن تصریح شده، نجات از آتش دوزخ است. پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله در این باره می‌فرماید: «هرکس به مدد بازوی خویش امرار معاش کند، به سرعت برق از پل صراط خواهد گذشت».7
و نیز پس از غزوه تبوک، آنگاه که حضرت، دستان خشن سعد انصاری را بوسید، خطاب به حاضران فرمود: «هذه یدلاتمسها النار؛8 آتش دوزخ هیچ‌گاه به این دستان نخواهد رسید».
البته همه می‌دانیم که هرگونه تلاش و فعالیتی، مجوز عبور از پل صراط و دوری از آتش را به ما نمی‌دهد؛ بلکه شرایط و حدود آن باید رعایت شود تا این ثمرات به بار بنشیند.

بال صعود
اگر با چشم باز و حقیقت‌بین، انسان و مسیرش را به نظاره بنشینم، درخواهیم یافت که کار و تلاش و کسب روزی می‌تواند بستری برای عبودیت خانواده باشد؛ خواه این کسب و کار به دارایی و سرمایه ختم شود و خواه اینکه حتی به لقمه نانی هم نینجامد.
آری، از دیدگاه اسلام، کار و تلاش، قابلیت این را دارد که رنگ الهی به خود بگیرد و بال صعود به سوی پروردگار و «نعم العون علی طاعه الله» 9باشد.
انسان تلاش‌گر می‌تواند در لباس کار، شبیه مجاهدین در راه حق شود. همان‌هایی که لباس رزم بر تن کرده و عزم مجاهدت کردند. پیامبر صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «الکاد علی عیاله کالمجاهد فی سبیل الله؛10 تلاش‌گر برای خانواده، همچون مجاهد در راه خدا است.»
پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله برای آنها که می‌کوشند تا بنای زندگی خود را با آجر «عزت» و آهن «کرامت نفس» بنا کنند، برای آنها که مثل سیل، پرکار و پر خروشند، از هر قشر و با هر درجه‌ای که باشند، از کارگر و بقال و خیاط و خرما فروش و آهنگر و راننده و رفته‌گر، تا مهندس و دکتر و کارمند و تاجر، برای همه پاداشی بیان کرده است که شاید در نگاه ابتدایی باعث تعجب شود. اینک به بخشی از آن بیانات اشاره خواهیم کرد.
1. رسیدن به درجه و مقامات شهدا:
«من طلب الدنیا حلالا فی عفاف کان فی درجه الشهداء؛11 آنکه در سایه پاکی، برای به دست آوردن مال حلال دنیا تلاش کند، در مرتبه شهداء است.»
2. محشور شدن با انبیا و صدّیقین:
«هر کس به دنبال درآمدی از راه حلال باشد تا خود و خانواده‌اش را از دراز کردن دست به سوی مردم باز دارد، روز قیامت با پیامبران و صدیقین محشور خواهد شد».12
3. پاداشی برابر حج و عمره:
پیامبر در مواجهه با جوانی که ادعا می‌کرد با سختی و زحمت کار می‌کند تا نیازهای اهل و عیالش را بر طرف سازد و آنها را از نیازمندی به دیگران بازداشته و قرض‌های خود را هم بپردازد، به اصحاب خود فرمود: «اگر چنین است که می‌گوید، پاداشی مانند پاداش جنگجو و نیز پاداش حج و عمره خواهد داشت».13
4. قرار گرفتن زیر چتر رحمت الهی در قیامت:
حضرت رسول صلی الله علیه و آله در توصیف کسانی که در پی کسب روزی حلال تلاش می‌کنند، فرمود: «روز قیامت، سایه عرش الهی بر سر کسی قرار می‌گیرد که با تکیه بر عنایات خداوندی از خانه خارج شده و برای تامین مخارج زندگی خود و عائله‌اش، در روی زمین به جستجو و تلاش می‌پردازد».14
5. گشایش تمام درهای بهشت
با توجه به روایات، انسان‌ها در قیامت به فراخور اعمالشان هر کدام از درب خاصی وارد بهشت می‌شوند؛ اما هشت درب بهشت به روی کسانی که به کسب و کار حلال مشغولند، باز است.
رسول خدا صلی الله علیه و آله در این باره می‌فرماید: «‌من اکل من کد یده حلالا فتح له أبواب الجنه یدخل من ایها شاء؛ کسی که از دست‌رنج حلال خود استفاده کند، درهای بهشت به روی او باز شده و از هر دری که خواست وارد می‌شود.»15
برخی، از این گفته‌ها تجب کرده و انگشت به دهان گرفته و می‌پرسند: چگونه می‌شود یک نفر تمام هستی‌اش را بگذارد و به جهاد برود؛ خطر شمشیر و تیر و تفنگ و قطعه قطعه شدن را با جان و دل بخرد و یا سفر حج و عمره در پیش بگیرد و با سختی های راه و هزینه‌های زیاد، عبادتی به جا آورد، اما دیگری در کنار خانواده‌اش باشد و با خیال آسوده هر صبح در کلاس، درسش را بدهد و یا در مغازه و محل کارش حاضر شود، آن وقت این دو پیش خدا در یک مرتبه و رتبه باشند؟!
به نظر می‌رسد روایات مذکور، اشاره به یک نکته جذاب و شیرین دارد و آن بحث از عبودیت است. آری کسب روزی حلال می‌تواند بستری برای عبودیت باشد.
عجله نکن! حتماً می‌خواهی بگویی «کسب روزی، بستر عبودیت است» چه معنایی دارد؟ آیا عبودیت، همان عبادت است یا این که با هم فرق دارند.
لابد می‌گویی باید این دو واژه معنا شود، تا فهم روایات نبوی که با هم مرور کردیم راحت‌تر صورت پذیرد؛ حرفی نیست، اما برای رسیدن به پاسخ، کمی دقت بیشتر لازم است.
ادامه دارد...


ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. کافی، ج5، ص89، ح2.
2. بحارالانوار، ج103، ص7، ح28.
3. کنز العمال، ج4، ص6، ح9208.
4. بحارالانوار، ج103، ص2، ح1.
5. کنزالعمال، ج6، ص518، ح 16508.
6. الجماع الصغیر، ج2، ص399، ح7209.
7. بحارالانوار، ج100، ص9، ح39.
8. اسدالغابه، ج2، ص269.
9. کافی، ج5، ص71، کار و تلاش بهترین یارگیر در مسیر اطاعت خداوند است.
10. همان، ص88.
11. محجه البیضاء، ج3، ص203،
12. کنزالعمال، ج4، ص12.
13. جامع الاحادیث، ج22، ص160.
14. مستدرک الوسائل، ج13، ح14586.
15. بحارالانوار، ج100، ص10، ح41.

سید علی‌‌اكبر محسنی‌ ـ دوماهنامه امان شماره 31