نشریه امان

جهانی شدن و تأثیر آن در پر شدن جهان از ظلم اقتصادی و فرهنگی



مقدمه
یکی از نشانه هایی که در منابع روایی شیعه و اهل سنت برای ظهور منجی آخر الزمان بیان شده است پر شدن جهان از ظلم وجور می باشد و در این زمینه روایات متواتری با تعابیر گوناگونی ذکر شده است و پیامبر گرامی اسلام فرمود: «بشارت می‌دهم شما را به مهدی وقتی که اوضای جهان متزلزل می‌شود و مردم با یکدیگر به اختلاف می‌پردازند، قیام می کند و زمین را از عدل و داد پر می کند همان طور که از ظلم و ستم پر شده است.» در این نوشتار در صددیم تا ارتباط این مقوله را با جهانی شدن بررسی كنیم.

مفهوم «پر شدن جهان ازظلم و ستم »
به رفتارها و عملکردهایی که متضاد با حق و عدالت هستند و جان و مال و ناموس و آبروی افراد را به چالش بکشد ظلم و ستم گفته می شود. انسان از لحاظ فطری چهره زشت ظلم و ستم را طرد می کند. و از زیاد شدن آن در زندگانی همواره احساس نارضایتی می کند. تعبیر «پر شدن جهان از ستم» به این معنا نیست که همه مردم دنیا ظالم و ستمگر شوند تا جهان لبریز از ظلم و ستم شود و دیگر هیچ اثری از عدل و عدالت‌خواهی وصلح و دوستی نباشد. بلکه مراد آن است که ظلم و ستم در عالم زیاد شده است. یعنی ظلم و ستم بیشتر از عدل و داد در جهان ظهور و بروز دارد و انسان‌های شایسته در جای جای عالم زندگی می‌کنند ولی افراد ظالم و ستمگر نیز به ظلم و ستم کردن مشغول هستند و دامنه آتش ظلم و ستم آنان گاهی اندک هست و گاهی آن قدر زیاد هست که دامن افراد بی‌گناه و صالح را نیز می‌سوزاند. پس مراد از پر شدن جهان از ظلم و ستم به معنای آکنده شدن و لبریز شدن جهان از ظالمان و ستمگران نیست، بلکه به معنای زیاد شدن ظلم ظالمان و به این معناست که عده ای به خاطر در اختیار داشتن منابع مالی و قدرت نامشروع ، جهان را سرشار از بی عدالتی و ستم می نمایند.
مفهوم جهانی شدن
به خاطر چند وجهی بودن جهانی شدن، تعریف‌های مختلفی برای آن بیان شده است. «یان ارت شولت» برخی از آنها را این طور بیان می کند: جهانی شدن به مثابه «بین المللی شدن»، جهانی شدن به مثابه«آزاد سازی»، جهانی شدن به مثابه«جهان گستری»، جهانی شدن به مثابه«غربی شدن» و جهانی شدن به مثابه«قلمرو زدایی.» هرچند علاوه بر این تعریف‌ها برای جهانی شدن تعاریف دیگری هم بیان شده است ولی در یک تعریف می توان این طور بیان کرد که «فرایند فشردگی فزاینده فضا و زمان که به واسطه آن مردم دنیا کم و بیش و به صورت نسبتاً آگاهانه در جامعه واحد جهانی ادغام می‌شوند. به بیان دیگر جهانی شدن معطوف به فرایندی است که در جریان ان فرد و جامعه، در گستره‌ای جهانی با یکدیگر پیوند می‌خورند.»
اصطلاح جهانی شدن یا جهانی سازی در گذشته كمتر مورد توجه مجامع علمی بود. به نظر رونالد رابرتسون «جهانی شدن فرایندی است که از عصر رنسانس و قرن پانزدهم آغاز گشته است» ، اما زمانی که مارشال مک لوهان دراواخر دهه1960 كتاب «اكتشافاتی در ارتباطات»را منتشر کرد و نظریه دهکده جهانی را بر سر زبانها انداخت، بحث جهانی شدن و جهانی سازی به صورت برجسته پا به عرصه ادبیات علوم سیاسی گذاشت.
تأثیر جهانی شدن بر گسترش ظلم وستم
هرچند جهانی شدن دارای آثار مثبتی نیز می باشد ولی آثار منفی آن نیز جامعه بشری را دچار چالش جدی و زمینه‌هایی را فراهم کرده است تا ظلم و ستم به راحتی و با سرعت بسیار زیادی در جامعه جهانی رواج پیدا کند و ظالمان و ستمگران با توان و قدرت زیادتری برنامه‌های ظالمانه خود را عملی کنند. برای روشن شدن این موضوع به برخی از مهمترین ابعاد جهانی شدن که عبارتند از: بعد اقتصادی و بعد فرهنگی اشاره می‌کنیم.
جهانی شدن اقتصاد و تاثیرآن بر پرشدن جهان از ظلم
جهانی شدن اقتصاد یکی از مهمترین ابعاد جهانی شدن است به نحوی که بسیاری از نظریه پردازان، جهانی شدن را فقط در چارچوب اقتصادی مورد بررسی قرار داده و از ابعاد دیگر آن کمتر سخن می‌گویند. همان طور که جهانی شدن اقتصادی نسبت به سایر ابعاد دیگر نقش برجسته‌تری دارد، تأثیر این بعد نیز در زیاد شدن ظلم و ستم بیش از دیگر ابعاد جهانی شدن است که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
یکی از تأثیرات جهانی شدن اقتصادی در رواج ظلم، ایجاد فاصله طبقاتی می باشد و در سایه آن، سرمایه داران بزرگ، سودهای سرشاری را به دست می آورند. «جوزف استیگلیتز» که چندین سال جزء اقتصاد دانان ارشد بانک جهانی ـ یکی از مهمترین نهادهای جهانی سازی ـ است، می‌گوید :« رؤسا و افراد درجه اول صندوق بین المللی پول و بانک جهانی توسعه به طور طبیعی دنیا را از دریچه چشم جماعت پولی و مالی نگاه می کنند. تصمیمات هر سازمانی هم به طبع بازتاب دیدگاه‌ها و منافع کسانی است که تصمیمات را اتخاذ می‌کنند لذا تعجبی ندارد که سیاست‌های سازمان‌های اقتصادی و بین المللی غالباً به شدت با منافع گروه‌های با نفوز کشورهای صنعتی پیشرفته، گره خورده است.» وی در جای دیگر می گوید: « جهانی سازی برای بسیاری از تنگدستان عالم کاری از پیش نبرده است.» لذا یکی از ظلم هایی که در حق بشریت در این راستا شده است ایجاد شکاف طبقاتی بین افراد جامعه می باشد که نوعی بی‌عدالتی آشکار بوده و روز به روز پر رنگ‌تر می‌شود.
جهانی شدن اقتصادی باعث شده است تا بیشتر فعالیت‌های اقتصادی تحت تأثیر تکنولوژی‌های پیشرفته انجام شود و این روند باعث تغییرات چشم‌گیری در نیروی کار شده است. بسیاری از کارخانه‌ها و شرکت‌های تولیدی به خاطر کسب منافع مالی بیشتر و کم شدن هزینه‌های تولید و عقب نماندن در رقابت‌های اقتصادی و... بیشتر کارکنان خود را برکنار می کنند که این امر تبعات زیادی در زندگی فردی و اجتماعی افراد بی ‌کار ایجاد كرده است.
ورود شرکت های چند ملیتی در عرصه اقتصاد جهانی باعث له شدن شرکت های تولیدی و بی‌کار شدن نیروی انسانی آنها شده و این روند میلیون‌ها نفر را در كشورهای‌ مختلف‌ از داشتن‌ شغل‌ محروم‌ نموده است و به همین دلیل زمینه‌های مهاجرت افراد بی شماری را فراهم کرده است. مهاجرتی که آغازی است برای شروع گرفتاری‌های جدید. از دیگر ظلم‌هایی که توسط این شرکت‌ها اعمال می‌شود این است که این شرکت‌ها بازارهای کشورها را طعمه خود قرار داده‌اند به نحوی که بیشتر بازارها محل عرضه کالاهای آنها شده است و علاوه بر ترویج فرهنگ مصرف‌گرایی، میل و رغبت به تولید، کم و بسیاری از سرمایه‌های کشورها به جای این صرف زیر ساخت‌های تولیدی شود، روانه جیب شرکت‌های غربی می‌گردد.
هدف اصلی در فعالیت‌های اقتصادی بین المللی کسب ثروت است؛ همین امر سبب شده تا این شركت‌ها از هر راهی برای به دست آوردن سود بیشتر استفاده و با انجام فعالیت های اقتصادی سود آور حرام و حتی غیر انسانی، زمینه‌های گناه و بی‌بند و باری را فراهم کنند. اقدام به فعالیت‌هایی مانند ربا خواری‌های کلان، دزدی‌ها و کلاه برداری‌های بین المللی، قاچاق مواد مخدر و حتی قاچاق انسان و بسیاری از تجارت های نامشروع دیگر در این راستا هستند. بازارهای بزرگ و کوچک دنیا پر است از اجناس و کالاهایی که روز به روز انسان‌ها را از معنویت و اخلاق دور می کنند و به منجلاب ظلم و ستم می کشانند.
یکی دیگر از ظلم‌هایی که در عرصه اقتصاد جهانی رخ می‌دهد اعطای وام‌هایی است که از طرف بانک جهانی توسعه به برخی کشورها مخصوصاً کشورهای در حال توسعه و جهان سوم داده می‌شود که در بسیاری از اوقات در بازپرداخت ان دچار مشکلاتی می‌شوند و سنگینی این بار بر دوش مردم می افتد. جوزف استیگلیتز در این زمینه می‌گوید «دهقانان کشورهای در حال توسعه باید با مشقت فراوان کار کنند تا بدهی‌های کشورشان به صندوق بین المللی پول باز پرداخت شود یا کسبه‌ای که از وضع مالیات بر ارزش افزوده بالاتر که تحت فشار صندوق اعمال شده، رنج می برند عملاً باید متحمل این بار مالی شوند.»
جهانی‌شدن فرهنگ
از دیگر ابعاد جهانی شدن، جهانی شدن فرهنگ می باشد. «جهانی شدن فرهنگی عبارت است از شکل‌گیری و گسترش فرهنگی خاص در عرصه جهانی.» به عبارتی دیگر در عرصه جهانی شدن فرهنگی تلاش می‌شود تا یک فرهنگ خاص در دنیا حاکم شود. لازمه این روند این است که فرهنگ‌های مختلف از شاخصه‌ها و ویژگی‌های منطقه‌ای و محلی کنده و به صورت تدریجی در فرهنگ جهانی ادغام شوند. در این بعد از جهانی شدن سعی می‌شود هنجارها و آداب و رسوم مذهبی کم کم رنگ و بوی خود را از دست داده و به سمت فرهنگی خاص سوق داده شوند و البته فرهنگی که مد نظر فعالان عرصه جهانی سازی است چیزی نیست جز گسترش و سیطره فرهنگ غربی: «جهانی شدن یعنی غربی کردن جهان در خدمت تحمیل فرهنگ غرب بر دنیای غیر غربی» هر چند تلاش برای تک فرهنگی کردن جهان، یک روی سکه است اما روی دیگر آن این است که قدرت‌های بزرگ از این طریق در تلاش هستند تا منافع سیاسی و اقتصادی خود را تقویت کنند. در این مبارزه آرام و خزنده، فرهنگ‌های بومی مورد تمسخر و تحقیر و بی‌ارزش شدن قرار می گیرند و آداب و رسوم غربی به صورت سیل آسا به جوامع بشری روانه می‌شوند. چرا که دنیای غرب با تکیه بر توانایی‌های مادی و رسانه‌ای قدرتمند سینمایی و امواج ماهواره‌ای و غیره صاحب قدرتی شده است که فرهنگ دلخواه خود را به راحتی بین مردم جهان ترویج و سایر فرهنگ‌ها را متزلزل می کند.
در جهانی شدن فرهنگی، بنیان‌های فرهنگی متزلزل می‌شود و در این صورت سبک زندگی معنوی از بین می‌رود و نتیجه آن، ظلم‌ها و گناهانی است که محیط‌های اجتماعی بشری را در سرتاسر دنیا پر کرده و باعث نوعی انفجار بی حیایی و بی‌هویتی و بی‌دینی شده و به صورت جدی معنویت را به چالش کشیده است.«برای جهانی سازی فرهنگی نمونه های زیادی وجود داردکه ملموس ترین این نمونه ها تهاجم فرهنگی غرب به ایران پس از پیروزی انقلاب به عنوان مروج بزرگ اسلام ناب محمدی می‌باشد.»
آنچه می‌توان به عنوان نتیجه بحث ارائه کرد این است که جهانی سازی و جهانی شدن، همانند یک مار خوش خط و خال ولی زهر اگین، جامعه جهانی را هدف قرار داده است و روز به روز زمینه های ظلم وستم را بیشتر فراهم می کند.




. فارغ التحصيل مركز تخصصي مهدويت.
. بحار الانوار. ج 51 . ص74.
. نگاهی مو شکافانه بر پدیده جهانی شدن، مترجم مسعود کرباسیان، ص 21.
. هویت ملی وجهانی شدن، ص20.
. مهدویت و سیاست، ص 122.
. جهانی‌سازی و مسائل آن، ص 42.
. جهانی سازی و مسائل آن، ص 261.
. برنده گان و بازنده گان جهانی شدن. مترجم مسعود کرباسیان ص 134.
. جهانی سازی و مسائل آن، ص 42.
. جهانی شدن فرهنگ ،هویت. ص98.
. نظریه‌های جهانی شدن و دین، ص94.

امید درویشی ـ دوماهنامه امان شماره 48