اول شعبان مصادف بانهم خردادپیوند با یکی از از نوابغ قرن سیزدهم هجری شیخ محمد حسن نجفی معروف به "صاحب جواهر" فرزند شیخ باقر اصفهانی دارد که اثری ماندگار با عنوان «جواهر الکلام» در شرح کتاب "شرایع "محقق حلی دارد
او از بیست وپنج سالگی مشغول تالیف این اثر شد وسی سال تمام یک سره کار کرد تا بیش از بیست هزار صفحه در فقه به یادگار بگذارد ودائره المعارف فقه شیعه را تدوین نماید، وی پس از عمری مجاهدت در اول شـعـبان سال 1266 هجری قمری در نجف اشرف روحش به ملکوت اعلی پیوست و در مقبره ای که هم اکنون به نام او معروف است، مدفون گردید
امام خمینی در باره ایشان ،کلمات عجیبی دارد: ایشان می فرماید: "وقتی که در متأخرین از علما ملاحظه میکنیم میبینیم که «صاحب جواهر» یک همچو کتابی نوشته است که اگر صد نفر انسان بخواهند بنویسند شاید از عهده برنیایند و این کاخنشین نبوده... یک منزل محقر داشتند و در یک اتاقشان باز بوده به یک دالانی- از قراری که نقل میکنند- که در آن هوای گرم نجف یک نسیمی، نسیم داغی میآمده است و ایشان مشغول تحریر «جواهر» بودند. از یک آدمی که علاقه به شکم و شهوات و مال و منال و جاه و امثال اینها دارد این کارها نمیآید؛ طبع قضیه این است که نتواند. "
و در یکی از مصاحبه‌های خود درباره علل شکل گیری انقلاب در پاسخ به سوال خبرنگار که پرسیده بود: «یک سؤالِ شاید کمی شخصی دارم که مطرح کنم؛ چه شخصیت یا شخصیت‌هایی- در تاریخ اسلامی یا غیر اسلامی- غیر از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و امام علی علیه السلام شما را تحت تأثیر قرار داده است و روی شما مؤثر بوده است؟ و چه کتابهایی- بجز قرآن- در شما اثر گذاشته است؟»
حضرت امام می‌‌فرماید: من نمیتوانم به این سؤال الآن جواب بدهم. احتیاج به تأمل دارد. کتابهای زیادی ما داریم؛ شاید بتوان گفت در فلسفه: ملا صدرا، از کتب اخبار: کافی، از فقه: جواهر. علوم اسلامی ما خیلی غنی هستند؛ خیلی کتب داریم. نمیتوانم برای شما احصا کنم.
در جای دیگر می فرمایند: از امور مهمی که این جانب نگران آن هستم مسائل حوزههای علمیه خصوصاً حوزههای بزرگ مثل حوزه مقدسه قم است. آقایان علمای اعلام و مدرسین محترم که خیر خواهان اسلام و کشورهای اسلامی هستند، توجه عمیق کنند که مبادا تشریفات و توجه به ساختمانهای متعدد برای مقاصد سیاسی و اجتماعی اسلام، آنان را از مسئله مهم اصلی حوزهها که اشتغال به علوم رایج اسلامی و خصوصاً فقه و مبادی آن به طریق سنتی است، اغفال کند، و مبادا خدای نخواسته اشتغال به مبادی و مقدمات موجب شود که از غایت اصلی که ابقا و رشد تحقیقات علوم اسلامی، خصوصاً فقه به طریقه سلف صالح و بزرگان مشایخ همچون «شیخ الطائفه» و أمثاله- رضوان اللَّه تعالی علیهم- و در متأخرین همچون «صاحب جواهر» و شیخ بزرگوار «انصاری»- علیهم رضوان اللَّه تعالی- بازدارد. ... من باز عرض میکنم که فقه را نباید فراموش کرد. فقه به همان صورتی که بوده است باید باشد. «فقه جواهری» باید تقویت شود.
یکی از موضوعاتی که در فقه جواهری مطرح می باشد ،مباحث مهدویت است .جدای از عشق وعاطفه مرحوم صاحب جواهر به امام زمان مطالب علمی در جای جای این اثر یافت می شود برای نمونه این موارد را یاد اور می شویم:
1- صاحب جواهر در شرح روایتی از امام باقر علیه السلام (رباطنا الدهر) می‌نویسد: «مرابطه در این روایت به معنای اراده انتظار فرج در تمام ساعات شبانه‌روز است همچنان که در بعضی، از روایات به این معنا اشاره شده است…». .
2- ایشان در مورد نیابت عام عالمان دینی در عصر غیبت می‌گوید:«نصب عام فقها در همه امور جاری است؛ به طوری که هر آنچه برای امام علیه السلام است، برای فقیه نیز هست؛ چنان که مقتضی قول امام علیه السلام «فانی قد جعلته حاکما» این است که فقیه، ولی متصرف در قضاوت و غیر آن از قبیل ولایات و مانند آن است؛ همان گونه که مقتضی قول صاحب الزمان -روحی فداه- نیز آن را می‌رساند؛ «در حوادث واقعه، به راویان احادیث ما رجوع کنید. آنان حجت ما بر شما و ما حجت خدا بر آنان هستیم»؛ مراد این است که فقیهان در جمیع آنچه من حجت هستم، حجت من بر شما هستند؛ مگر آن چیزهایی که با دلیل خارج شود.» ایشان کسانی را كه درباره ولایت فقیه تردید دارند بسختی مورد نكوهش قرار داده، می نویسد:«این افراد طعم فقه را نچشیده و از فرمایش ائمه (علیهم السلام) چیزی نفهمیده اند.».
3- پرداخت خمس در زمان غیبت امام عصر (عج) یکی از مسائل مورد اتفاق فقهاء است البته برخی گمان کرده که تعدادی از فقهاء قائل به این مسئله نبوده اند. صاحب جواهر درباره این نسبت می گوید: «برخی گفته اند باید خمس را در زمان غیبت جدا کرده و به انسان موثق سپرد تا این که به دست صاحب الامر (عج) برسد، البته من گوینده ای برای این قول پیدا نکردم، بله! برخی این قول را به شیخ مفید نسبت می دهند، ولی به نظر من این وهمی بیش نیست.»
سپس می افزاید:« همه این اقوال با نظریه پرداخت خمس به مجتهد امین که وکیل امام علیه السلام است دفع می شود؛ زیرا اگر بخواهیم وکالت فقیه را منحصر در امر قضا و فتوا کنیم به خطا رفته ایم ، علاوه بر این که با کلمات فقها در دیگر ابواب فقه تنافی داشته و با ضروریات مذهب نیز متنافی است.» بنابراین «واجب است سهم و حصه امام علیه السلام در زمان غیبت به کسی که دارای شرایط فتوا است، داده شود.»
4-در تفاوت سیره امام علی علیه السلام و سیره امام مهدی(عج) با اهل بغی صاحب جواهر در شرح این کلام محقق حلی «جایز نیست به اسارت گرفتن فرزندان خروج‌کنندگان بر امام و زنانشان نیز به ملکیت در نمی‌آیند اجماعاً» پس از اشاره به روایات این مسئله مانند روایت محمد بن مسلم که می‌گوید: "از امام باقر علیه السلام پرسیدم: سیره قائم هنگام ظهور چه خواهد بود؟ حضرت فرمودند: همان سیره پیامبر خداصلی الله علیه و آلهتا این‌که اسلام پیروز شود. پرسیدم: سیره پیامبر خداصلی الله علیه و آله چه بود؟ فرمودند: آنچه در جاهلیت بود را باطل کرد و عدالت را بر مردم عرضه نمود هم‌چنین است قائم(عج) چون قیام کند آنچه در زمان صلح در دست مردم بود را باطل می‌کند و عدالت را بر مردم عرضه می‌نماید " می‌نویسد: اگر نتوان ادعا کرد این احادیث، به معنای مصطلح آن متواترند می‌توان گفت مضمون آنها قطعی است
5- .....وموارد دیگری که اگر علاقه مندان برای موضوع پایان نامه می توانند انرا دنبال کنند.
. معاونت پژوهش بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود.
- صحیفه، امام ج17 ص 375
- صحیفه امام، ج5، 271 - مصاحبه با محمد حسنین هیکل درباره علل شکلگیری انقلاب
- صحیفه امام، ج17 ص 325
- صحیفه امام، ج18 ص 72
- صاحب جواهر به مسجد سهله علاقه فراوان داشت و حرکت به سوی مسجد سهله را چهارشنبه شـبـها، پایهگذاری نمود و جمعی از شاگردانش با او حرکت می‌‌کردند و شب را در آنجا بیتوته و عبادت مینمودند، به همین منظور دستور احداث وضوخانه و مکانی برای سکونت خادمان مسجد سهله را ابلاغ نمود.
- ج 8، ص381، ح 576
- جواهرالکلام، ج 21، ص43: (ارادة ترقّب الفرج ساعةً بعد ساعةٍ)
. جواهرالکلام، ج 21، ص 396-397.
. همان، ص 297.
- جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج16، ص 164
- جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج16، ص 167
- جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج16، ص 177
- جواهر الکلام، ج21، ص 234.
محمدرضا فؤادیان ـ دوماهنامه امان شماره 48
