«اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یحْی الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَینَّا لَكُمُ الْآیاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ؛ بدانید كه خداوند، زمین را پس از مرگش زنده میكند. همانا ما نشانههای [توحید و عظمت] را برای شما روشن كردیم، باشد كه تعقل كنید».
نكتهها:
1. امام صادق علیه السلام درباره این آیه فرمود:«یحْییهَا اللَّهُ بِعَدْلِ الْقَائِمِ عِنْدَ ظُهُورِهِ بَعْدَ مَوْتِهَا بِجَوْرِ أَئِمَّه الضَّلَالِ؛ خداوند زمین را پس از ظهور قائم(عج) به واسطه عدالت او زنده می‌کند، پس از آنکه با جور و ظلم رهبران گمراه، مرده باشد».
2. توجه به عدالت و جایگاه والای آن، در روایات متعدد و متواتر به چشم میخورد. از جمله پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: «عَدْلُ ساعَه خَیرٌ مِن عِبادَه سَبعینَ سَنَه قیامٌ لَیلها وَ صِیامٌ نَهارها؛ یك ساعت به عدالت رفتار كردن، از هفتاد سال عبادتی كه روزهای آن به روزه، و شبهای آن به احیا گذشته باشد، بهتر است».
حضرت علی علیه السلام نیز در این‌باره فرمود: «فِی العَدلِ صَلاحُ البَریه وَالاقتِداءُ بِسُنَّه اللّهِ؛ عدالت، هم به مصلحت مردم است و هم اقتدا به روش الهی». ایشان هم‌چنین فرمود:«العَدلُ حَیاه الْجَوْرُ مَمحاتٌ؛ عدالت، باعث حیات جامعه و ظلم، باعث مرگ آن است».
3. با سیری كوتاه در آیات و روایات به وضوح در مییابیم كه فضای اسلام، فضای عدالت است. آیات و روایات فراوانی، مردم را به عدالت و پاسداری از آن، توصیه و امر کرده و از ظلم و ستم و خیانت باز داشته‌اند. اسلام، مكتب عدل و اعتدال، نظام اسلامی، نظام عادلانه و امت اسلامی، امت میانه و وسط است.
اسلام اگر نماز دارد، زكات هم دارد؛ اگر تولی و دوستی با اولیای خدا را دارد، تبری و دوری از دشمنان را هم دارد؛ اگر از علم طرفداری میكند، از عمل هم پشتیبانی مینماید؛ اگر ایمان را مطرح میكند، عمل صالح را هم در كنار آن لازم میداند؛ اگر توكل به خدا را سفارش میكند، دستور فعالیت و تلاش هم میدهد؛ اگر مالكیت را محترم میشمرد، اجازه سوء-استفاده از مالكیت را هم نمیدهد؛ اگر دستور عفو میدهد، در اجرای حدود، به داشتن قاطعیت نیز سفارش میكند و میگوید: «رحم در شما اثر نكند و شما را از مجازات مجرم باز ندارد».
4. عدالت از چیزهایی است كه انسان فطرتاً آن را دوست دارد. به همین دلیل، حتی ستمگران نیز ظلم خود را توجیه، و سعی می‌کنند که كار خود را عادلانه جلوه دهند. گاهی چند نفر با یكدیگر شریك میشوند و دست به یك دزدی میزنند، ولی بعد از آنكه اموال سرقت شده را به مكان دیگری انتقال دادند، در زمان تقسیم میگویند: بیایید اموال را عادلانه تقسیم كنیم! این سخن گاهی ناخودآگاه گفته می‌شود و اگر هم به زبان نیاورند، قلباً تقسیم عادلانه را دوست دارند و اگر یكی از آنان بخواهد سهم بیش‌تری بردارد، ناراحت میشوند.
در همه جوامع، كسی که برای تحقق بخشیدن به عدالت، جلوی ستمگران ایستادگی می كند، تحسین می شود و این نیست مگر به خاطر آنكه حمایت از عدل و مبارزه با ظلم، خواسته عقلی، طبیعی و فطری هر انسانی است.
5. وجود قوانین عادلانه، شرط لازم برای اجرای عدالت در جامعه است. شاید كم‌تر حكومتی باشد كه از حق و عدالت سخن نگوید و خود را حامی حقوق و مصالح جامعه نداند. قانون باید به تمام ابعاد انسان توجه داشته باشد.
قانونی كه به انسان به چشم یك موجود شهوی یا شكمی می نگرد، نمیتواند عادلانه باشد؛ زیرا برنامهریزی آن بر اساس مادینگری است. قانونی میتواند انسان را به رشد و كمال مطلوب برساند كه قانونگذارش از هوسهای شخصی و گروهی یا از استبداد فردی و گروهی به دور باشد. علاوه بر آن، باید دید قانون‌گذار طبق كدام معیار، قوانین عادلانه مقرر میكند و حافظ مصالح كدام طبقه و گروه است؟
بر این اساس، ما شریعت و قوانینی را كه پیامبران آوردهاند، بر قوانین بشری ترجیح میدهیم؛ زیرا اولاً به تمام ابعاد مادی و معنوی انسان توجه دارند و از علم و حكمت بی‌‌پایان الهی سرچشمه گرفتهاند و ثانیاً قوانین آنها به دنبال حفظ منافع شخصی یا گروهی نیست و از هر گونه هوا و هوس به دور هستند.
6. در اسلام، تمام مسئولیت های حساس به عهده افراد عادل است؛ یعنی كسانی كه سوءسابقهای پیش مردم ندارند و به صلاحیت و پاكی معروف-اند. از قاضی تا شاهد و منشی دادگاه، همه باید در هر جایگاهی كه هستند، عادلانه بگویند و بنویسند. امام در نماز جمعه و جماعت باید عادل باشد. مرجع تقلید و رهبر جامعه و مسئول بیتالمال باید عادل باشند. مسئولان و كلیدداران نظام باید فقط به خدا وابسته بوده و عدالت‌پیشه باشند تا مردم نیز با رغبت عدالت را بپذیرند.
كوتاه سخن این‌كه اسلام اهمیت خاصی به عدالت داده و آن را در تار و پود جامعه و در مسائل حقوقی، اجتماعی، خانوادگی و اقتصادی، شرط اساسی دانسته است.
7. هدف انبیا آن است كه ایمان به خدا و معاد را چنان در مردم زنده كنند و اخلاق و طرز تفكر الهی را در تاروپود فرد و جامعه نفوذ دهند كه خود مردم به عدالت برخیزند و جامعه عادلانه تشكیل دهند. قرآن میفرماید:«لَقَد ارسَلنا رُسُلَنا بِالْبَیناتِ وَ انْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَالْمیزانَ لِیقُومَ النّاسُ بِالْقِسْط؛ ما پیامبران را با در دست داشتن دلایل روشن و كتاب آسمانی و معیار سنجش حقّ و باطل، برای مردم فرستادیم تا مردم در پرتو این رهبران و قوانین آسمانی، به عدل قیام كنند».
8. میوه عدالت به كام كسی كه عدالت به نفع اوست، بسیار شیرین است؛ ولی در كام كسی كه اجرای عدالت به ضرر او تمام می‌شود، تلخ خواهد بود! لذا اسلام پیوسته مردم را متوجه جایگاه و اهمیت عدالت میسازد و آنها را به جهاد با نفس و مبارزه با هوا و هوس دعوت مینماید؛ زیرا تا انسان بر تمایلات درونی و هوا و هوس خود غالب نشود، تن به عدالت نخواهد داد و زمینهای برای اجرای عدالت نیز فراهم نخواهد شد.
9. در اسلام، اجرای عدالت نه تنها درباره دوستان و مؤمنان، كه درباره دشمنانِ در حال جنگ نیز سفارش شده است:«فَمَن اعْتَدی عَلَیكُم فَاعْتَدُوا عَلیهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدی عَلَیكُم وَ اتَّقُوا اللّه؛ اگر به شما تعدی و تجاوزی صورت گرفت، تنها به همان مقدار میتوانید مقابله به مثل كنید و با تقوا باشید».
. سوره حديد، آیه 17.
. الغيبة، نعماني، ص 25.
. جامعالسّعادات، ج 2، ص 223.
. الکافى، ج 7، ص 174.
. مستدرك الوسائل، ج11، ص 318.
. سوره حديد، آيه 25.
. سوره بقره، آيه 193.
دوماهنامه امان شماره 47
