باید بدانیم که آرمان‌شهر مهدوی بر پایه نگاه دو ساحتی به انسان بنا خواهد شد، بنابراین روشن است که نوع مصرف انسان در آن، تفاوت عمده‌ای با آنچه که امروزه در جامعه بشری شاهد آن هستیم، خواهد داشت.
همیشه مصرف، به صورت خود آگاهانه یا ناخود آگاه با یک نگاه کلان به انسان و جهان همراه است. نگاه تک ساحتی و دنیامدارانه و به تعبیری اومانیستی به انسان و مسائل او، الگوی خاصی از زندگی و مصارف آن را رقم زده و نگاه دو ساحتی به این اشرف مخلوقات و دخیل کردن عنصر آخرت در تجزیه و تحلیل مسائل و مصارف او نیز، رنگ دیگری به زندگی خواهد داد.
نگاه دو ساحتی آرمان‌شهر مهدوی به انسان
در همین راستا باید بدانیم که آرمان‌شهر مهدوی بر پایه نگاه دو ساحتی به انسان بنا خواهد شد، بنابراین روشن است که نوع مصرف انسان در آن، تفاوت عمده‌ای با آنچه که امروزه در جامعه بشری شاهد آن هستیم، خواهد داشت. بر پایه این نگاه، هر نوع مصرفی که شکل، محتوا، کمیت، کیفیت و نتیجه آن، دور شدن از رضوان الهی و سرازیر شدن به دوزخ باشد، کنار گذاشته شده و مبدأ میل انسان آخرالزمان از آنها برگردانده می‌شود. البته روشن است که این امر، نه به صورت جبر تکوینی و نه به شکل اجبار و اکراه حکومتی بلکه با مدیریت معصوم و از طریق الهی کردن میل بشر و تغییر ذائقه ماده‌گرای انسان خواهد شد. با تغییر آمال و اهداف و نگرش‌ها و انگیزش‌ها، تحول کلانی در جهت‌گیری‌ها و نیازمندی‌ها روی داده و نیازهای اشباع ناشدنی مادی و تلاش‌های مستمر بشر، دور از امام و ولیّ الهی برای تأمین آنها، جای خود را به نیازهای سرشار معنوی و چهار جمعی بشر برای رسیدن به آنها خواهند داد.
نمونه‌هایی از تغییرات الگوی مصرف در دولت مهدوی
برخی از این تغییرات کلان در ضمن عناوین ذیل در روایات مهدوی این گونه تبیین شده است:
1. ایجاد غنا و بی‌نیازی در قلوب؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: « خداوند (در زمان حضرت مهدی) دل‌های امت محمد صلی الله علیه و آله را از غنا پر خواهد کرد».
2. توزیع فراوان ثروت و از میان رفتن زمینه‌های حرص و چشم و هم چشمی: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «حضرت مهدی (عج) ثروت را به طور مساوی در میان مردم پخش خواهد کرد».
3. پی‌ریزی نظام اداری بر پایه شهود و از بین رفتن زمینه اتلاف وقت و انرژی و کاغذ بازی و ضعف نظارت و اجرا: ابو بصیر از امام صادق علیه السلام روایت كند كه فرمود: «چون كارها منتهی به صاحب الأمر شود، خدای تعالی پستی‌ها و بلندی‌های زمین را برابر كند و دنیا نزد او به منزله كف دستش شود، كدام یك از شما اگر در كف دستش مویی باشد آن را نمیبیند؟»
4. بر پایی نظام اقتصادی تعاونی و نظایر آن: امام صادق علیه السلام فرمود: «آن گاه که حضرت مهدی ظهور کند مزامله و مساوات بین مردم ایجاد خواهد شد به این گونه که هر یک از شما سراغ اندوخته برادر دینی خود خواهید رفت و هر چه که نیاز دارید برخواهید داشت بدون اینکه او جلوگیری کند».
5. سخت‌گیری حکومت بر کارگزاران مهرورزی با شهروندان: چنان که آمده است: حضرت مهدی بر کارگزاران خویش سخت گیر و بر مساکین ( و مردم عادی ) مهربان خواهد بود.
6. شایسته سالاری در مناسب اداری و نابودی الگوهای فاسد مدیریتی در اقتصاد: از رسول خدا (ص) روایت شده است که فرمود: «حضرت مهدی، پیوسته از خدا بر حذر خواهد بود و اسیر تبار و فامیل بازی در اداره حکومت نخواهد شد».
از عناوین و عبارات مطرح در روایات که گوشه‌ای از آن ذکر شد به خوبی می‌توان تفاوت عمده الگوها و مدل‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی امروزین را با آنچه در آرمان‌شهر مهدوی تحقق خواهد یافت، مشاهده کرد.
ارزش‌های کنترل‌کننده مصرف
علاوه بر موارد ذکر شده، ارزش‌های کنترل‌کننده مصرف و جهت دهنده آن که در نظام جامع فرهنگی و اجتماعی اسلام پیش بینی شده و در نبود ولیّ الهی به ضعف گراییده و کم‌رنگ شده است با ظهور ایشان دوباره پر رنگ شده و آثار خود را در جامعه مهدوی نشان خواهند داد. از جمله این ارزشها می توان به موارد ذیل اشاره کرد :
1. زهد در عین ثروت‌مندی و قدرت‌مندی
بشر بدون تهذیب نفس و در سایه ثروت و قدرت، کم‌کم از حوزه انسان خارج شده و همچون حیوانات به مصرف افسار گسیخته مواهب و نعمت‌های الهی می‌پردازد و در نتیجه به دلیل تزاحم و تعارض منافع حیوانی خود با دیگران با آنها به ستیز و مقابله بر می‌خیزد و در این راه به ظلم و تعدی و تجاوز و قتل و غازت و حداقل پایمال کردن حقوق دیگران دست می‌زند. این همه، نه به خاطر سیر نشدن واقعی او از ثروت و قدرت بلکه به خاطر اشتهای کاذب سیری ناپذیری است که در اثر دنیامداری و مهم انگاشتن آن به وجود آمده است. با ظهور امام مهدی (عج) زهد در بالاترین درجه در حاکمان دولت کریمه مهدوی، نصب‌العین مسئولان و دولت‌مردان خواهد شد و خود امام، زاهدترین مردم روزگار خواهد بود کما اینکه امام صادق علیه السلام فرمود: «به خدا که لباس مهدی (عج) جز پوششی زبر و غذایش جز نانی خشک نخواهد بود».
2. حلم و بردباری در عین شجاعت و جسارت
نخبگان، مدیران، افراد شاخص و بسیاری از جوانان، به دلیل ویژگی‌های سنی یا شخصیتی از شجاعت، جسارت و جرأت بیشتری برای طراحی، اجرا و اقدام در مسائل، برخوردارند و همین امر در بسیاری از کارها و فکرها باعث بی‌پروایی در مصرف وقت و هزینه و انرژی گشته و الگوهای نامناسبی از مصرف را در جامعه ایجاد می‌کند . فقط کمی حلم و بردباری لازم است تا در سایه جمع شدن با شجاعت و جرأت، بهترین نتیجه را با کمترین هدر رفت منابع و هزینه‌ها، عاید انسان کند. شهروندان و دولت‌مردان آرمان‌شهر مهدوی، برنامه‌ریزی و بردباری را چاشنی اقدامات شجاعانه و جسورانه خود کرده‌اند و سیره اینان، الگوی کاملی از مصرف صحیح در همه امور است. خود امام نیز به عنوان سر سلسله خوبان این آرمان‌شهر و جامع حلم و شجاعت است : حارث بن مغیره نصری می‌گوید: به امام صادق علیه السلام عرض كردم: امام به چه چیز شناخته می‌شود؟ فرمود: «به سكینه و وقار»؛ عرض كردم: دیگر به چه چیز؟ فرمود: «او را با (شناختن)حلال و حرام، می‌توانی بشناسی و به این كه همه مردم به او نیازمند باشند و او از همه بینیاز و اسلحه رسول خدا در نزد او باشد». آری، حضرت مهدی (عج) در پی‌گیری اصلاحات خود از سرزنش هیچ ملامت کننده‌ای باک نخواهد داشت.
3. جود و ایجاد رفاه برای دیگران دیگران در عین چشم پوشی از زخارف دنیوی
یکی از امراض اجتماعی، چشم و هم چشمی در مصرف وقت و منابع و انرژی‌ها و اموال و غیره است که متأسفانه مضحک‌ترین الگوهای مصرف را حتی در جامعه اسلامی کشور خودمان رقم زده است. عروسی‌های پر هزینه، مهریه های سنگین، سفرهای فراوان تفریحی، سفرهای مکرر خارجی، سوغاتی‌های میلیونی حتی از شهرهای زیارتی، خریدهای بی‌طرح و برنامه، نحوه انتخاب وسایل نقلیه درون شهری و برون‌شهری تغییر دوره‌ای دکوراسیون‌های اداری و خانگی، ساخت ساختمان‌های غول‌پیکر برای ادارات، بانک‌ها و نظایرش در بهترین مناطق، ساخت و تزیین خانه‌های اشرافی، کلاس‌های متعدد غیر ضروری و احیاناً بی‌ثمر و کم فایده مانند کلاس‌های آرایشگری و مد و لباس و ده‌ها بلکه صدها مورد دیگر که رنگ الهی را از جامعه دینی ما گرفته و رنگ و بوی غربی به آن داده است و چه بسا برنامه‌های تولید شده در رسانه‌ها، آتش چشم و هم چشمی‌های موجود در متن جامعه را بیش از پیش، شعله‌ور می‌سازد. برخلاف این وضع ناهنجار، امام مهدی (عج) و یاران او در عین آن که خود را متعهد به ایجاد رفاه برای عامه مردم می‌دانند و حداکثر ثروت و تنعم از موهبات الهی را در آرمان‌شهر مهدوی برای مردم فراهم می‌کنند، ولی کریمانه و زاهدانه، از زخارف دنیوی که ایشان را به خود مشغول ساخته و از پروردگار جهان غافل گرداند، چشم می‌پوشند.
این ها برخی از همان راهکارها و الگوی ناب برای فرد و جامعه‌ای است که می‌خواهد در سبک و شیوه زندگی و مصرف خود، مفتخر به عنوان جامعه منتظر شود.
. كشف الغمة، ج2، ص 483.
. همان.
. كمال الدين و تمام النعمة، ج2، ص 674.
. إثبات الهداة، ج5، ص 182.
. بشارة المصطفی، ج2، ص 207.
. الملاحم و الفتن، ص 137.
. الغيبة لنعماني، ص 233.
. همان، ص 242.
. همان، ص233.
دکتر یحیی صالح نیا ـ دوماهنامه امان شماره 45
