این آیه راه مستقیم را، راه كسانی معرّفی می كند كه مورد نعمت الهی واقع شدهاند و عبارتند از: انبیا، صدّیقین، شهدا و صالحین. توجه به راه این بزرگواران و آرزوی پیمودن آن وتلقین این آرزو به خود، ما را از خطر كج‌روی و قرار گرفتن در خطوط انحرافی باز میدارد. بعد از این درخواست، از خداوند تقاضا دارد كه او را در مسیر غضبشدگان وگمراهان قرار ندهد؛ زیرا بنیاسرائیل نیز به گفته قرآن، مورد نعمت قرار گرفتند، ولی در اثر ناسپاسی و لجاجت گرفتار غضب شدند.
(خداوندا! ما را به) راه كسانی كه آنها را مشمول نعمت خود ساختی، (هدایت كن) نه غضب شدگان و نه گمراهان!
نكته ها
1. این آیه راه مستقیم را، راه كسانی معرّفی می كند كه مورد نعمت الهی واقع شدهاند و عبارتند از: انبیا، صدّیقین، شهدا و صالحین. توجه به راه این بزرگواران و آرزوی پیمودن آن وتلقین این آرزو به خود، ما را از خطر كج‌روی و قرار گرفتن در خطوط انحرافی باز میدارد. بعد از این درخواست، از خداوند تقاضا دارد كه او را در مسیر غضبشدگان وگمراهان قرار ندهد؛ زیرا بنیاسرائیل نیز به گفته قرآن، مورد نعمت قرار گرفتند، ولی در اثر ناسپاسی و لجاجت گرفتار غضب شدند.
2. امام صادق علیه السلام در ضمن تفسیر این آیه فرمود: «الضَّالّینَ الشّاكُ و الَّذِینَ لَا یعْرِفُونَ الْإِمَامَ؛ ضالین و گمراهان شك كنندگان و كسانی هستند كه امامشان را نمی‌شناسند».
3. رسول خدا صلی الله علیه و آله در ضمن حدیث ثقلین فرمود: «إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا؛ اگر همراه قرآن و اهل بیت باشید گمراه نمی‌شوید. « تَضِلُّوا» همان ضالین است كه در آخر سوره حمد نیز می‌خوانیم «غَیرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیهِمْ وَ لَا الضَّالِّین»ٰ، پس شما كه در نماز میگویید: خدایا! ما را جز ضالین قرار نده اگرمیخواهید منحرف نشوید باید به قرآن و اهل بیت رجوع كنید. با این بیان، ضالین كسانی هستند كه یا اهل بیت را میگیرند و قرآن را رها میكنند و یا قرآن را میگیرند و از اهل بیت جدا می شوند، چرا که پیامبر در حدیث ثقلین تصریح می‌کند که اگر هر دوی این ها بودند گمراه نمی‌شوید، مثل اینكه اگر دو ریل بود قطار حركت می كند اما اگر یك ریل باشد، قطار از ریل خارج و نابود می شود. اگر میخواهید هیچ وقت منحرف نشوید باید هم به قرآن و هم به اهل بیت تمسک کنید! و این یعنی معلم و كتاب باید با هم باشد.
4. درباره لزوم شناخت امام و پیروی از او رسول اكرم صلی الله علیه و آله فرمود:«مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیةً؛ اگر كسی بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلی از دنیا رفته است».
5. اگر انسان امام زمانش را نشناسد از دینش هم منحرف می شود. شما در یکی از دعاهای عصر غیبت می خوانید: «اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَكَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِیكَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَكَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَكَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَكَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی». یعنی خدایا اگر خودت را به من نشناسانی نمیتوانم پیغمبرت را بشناسم. خدایا پیغمبرت را به من بشناسان که اگر پیغمبرت را نشناسم امام هم نمیشناسم. در آخر میگویی كه اگر امام را نشناسم از دینم منحرف می شوم. براستی انحراف وقتی است كه انسان امام زمانش را نشناسد.
6. در روایتی می خوانیم: اگر شخصی شبها را نماز بخواند و روزها را روزه بگیرد و تمام اموالش را در راه خدا بدهد و هر سال به مكه و حج رود، امّا ولی خدا را نشناسد و كارهای خود را به رهبری او قرار ندهد، هیچ حقی بر خدا ندارد و اهل ایمان نیست.»
7. امامان معصوم معرفت به امام زمان را جزء لوازم ایمان برشمرده و فرمودند: لَا یكُونُ الْعَبْدُ مُؤْمِناً حَتَّی یعْرِفَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الْأَئِمَّةَ كُلَّهُمْ وَ إِمَامَ زَمَانِهِ وَ یرُدَّ إِلَیهِ وَ یسَلِّمَ لَه؛ بنده خدا مؤمن نباشد تا آنكه خدا و رسولش و همه ائمه و امام زمانش را بشناسد و در امورش به امام زمانش رجوع كند و تسلیمش باشد، سپس فرمود: چگونه ممكن است كسی امام آخر را (كه امام زمان اوست) بشناسد و امام اول را نشناسد.
8. امام صادق علیه السلام فرمودند: كسی كه برای معرفت امام زمان خود از خانه و شهر خود خارج شود، ولی اجل به او مهلت ندهد، از مصادیق این آیه است : وَ مَنْ یهاجِرْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یجِدْ فِی الْأَرْضِ مُراغَماً كَثِیراً وَ سَعَةً وَ مَنْ یخْرُجْ مِنْ بَیتِهِ مُهاجِراً إِلَی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً و هر كه در راه خداوند هجرت كند، اقامتگاههای بسیار همراه با گشایش خواهد یافت و هر كه از خانهاش هجرتكنان به سوی خدا و پیامبرش خارج شود، سپس مرگ، او را دریابد حتماً پاداش او بر خداوند است و خداوند آمرزنده مهربان است.
9. قرآن کریم در پاسخ به این پرسش که خدا برای چه ما را آفرید؟ می فرماید: مارا برای این آفریده كه «لِیعْبُدُونِ» . از ائمه پرسیدند «لِیعْبُدُونِ» یعنی چه؟ ایشان فرمودند:«لیعرفون» یعنی معرفت پیدا کنید. از آن طرف و در سخنی دیگر امام حسین علیه السلام در پاسخ به این سوال که معرفت خدا چیست فرمود « مَعْرِفَهُ أَهْلِ كُلِّ زَمَانٍ إِمَامَهُم». یعنی معرفت خدا جز با معرفت امام زمان حاصل نمی‌شود. پس آفرینش برای عبادت خدا است، عبادت خدا هم معرفت خدا می خواهد و در نهایت معرفت خدا هم بستگی دارد به معرفت امام.
10. اگر كسی بخواهد امام شناسی داشته باشد، امام شناسی كامل در زیارت جامعه است.
- « مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِينَ»، كسانی كه خدا و رسول را پيروى كنند، آنان با كسانی هستند كه خدا آنها را نعمت داده است، از پيامبران، راستگويان، شهدا و صالحان. سوره نساء، 69 و سوره مريم، 59.
- تفسير قمي، ج1، ص 29.
- بحارالانوار، ج 2، ص 99.
- سوره فاتحه، 7.
- كمالالدين و تمام النعمة/ ج 2/ ص 409.
- كافى/ ج 1/ ص 337.
- تفسير صافى، ج 2، ص 18.
- كافي، ج 1، ص 180.
- كافى، ج 1، ص 378.
- سوره نساء، آيه 100.
- ذاریات، آیه 56.
- بحارالانوار/ ج 5/ ص 312.
حجت الاسلام و المسلمین قرائتی ـ دوماهنامه امان شماره 44
