جوان و نوجوان برای رشد و کمال روحی و جسمی هم به فعالیت‌های بدنی نیاز دارد و هم به طراوت و شادابی روح؛ بنابراین باید تفریحات و سرگرمی‌های سالم را به گونه‌ای برای جوانان فراهم کرد که هم وقت آنها را پر کند و هم در رشد جسمی و روانی آنان تأثیر نگذارد.
حتی در آخرت نیز ندای وا حسرتای برخی از دوزخیان بلند است و می‌گویند: «رَبِّ ارْجِعُونِ» ؛ خدایا! ما را به دنیا برگردان و به ما عمر دوباره عطا فرما» یا می‌گویند: «لَوْ أَنَّ لِی كَرَّه فَأَكُونَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ» ؛ اگر برای من برگشتی باشد، از نیکوکاران خواهم بود». خداوند هم می‌فرماید: «أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُم» ؛ «آیا ما به تو عمر ندادیم» ؟!
اوقات فراغت در قرآن
فراغت در لغت: از ریشه فرغ یفرغ، به معنای جدا؛ و خالی شدن از چیزی و خلاف شغل و اشتغال است.
در اصطلاح جامعه شناسان نیز فراغت: مجوعه‌ای از اشتغالات است که فرد به میل خود برای استراحت تفریح یا برای آگاهی و فراگیری و مشارکت اجتماعی، داوطلبانه بعد از رهایی از الزامات شغلی، خانوادگی، مذهبی و اجتماعی بدان می‌پردازد؛ اما در فرهنگ قرآن، فراغت به معنای بیکاری و رها شدن نیست. قرآن به پیامبر اکرم می‌فرماید: «فإذا فَرغتَ فانصب»؛ پس همین که فراغت پیدا کردی، یک کار نو شروع کن»؛ البته آن باید کاری جهت دار باشد:«وَإِلَی رَبِّكَ فَارْغَبْ».
اهمیت اوقات فراغت در روایات
در روایات هم به اوقات فراغت اشاره شده است. امیرالمؤمنین علی علیه السلام می‌فرماید: «خداوندا! برای رسیدن به هدفی که مرا برای آن خلق کردی، به من فرصت بده و فارغ کن».
اول قدم ز عشق فراغت بود
مزد هزار شغل دهند این فراغ را
امیرالمؤمنین علی علیه السلام می‌فرماید: «للمؤمن ثلاث ساعات، فساعه یناجی فیها ربّه و ساعه یرمُّ معاشه و ساعه یخلّی بین نفسه و بین لذتهای فیما یحل و یجمل؛ مؤمن وقت خود را به سه قسمت تقسیم می‌کند: ساعتی که در آن با پروردگارش راز و نیاز می‌کند؛ ساعتی که در آن معاش خود را اصلاح می‌کند و ساعتی نیز برای خود و بهره‌بردن از لذّت و خوشی حلال و زیبا و نیکو‌ست می‌گذراند».
آثار مخفی اوقات فراغت در کلام اهل بیت
ائمه اطهار همواره از بیکاری و تنبلی نهی کرده‌اند؛ چرا که اوقات فراغت، پدیده‌‌ای است که می‌تواند بستری برای رشد و شکوفایی استعداد‌های گوناگون شود و از سوی دیگر، زمینه‌ساز بسیاری از انحرافات و بزهکاری‌ها دانسته شود.
پیامبر‌اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «خداوند، جوان بیکار را دوست ندارد». امام سجاد علی علیه السلام در صحیفه سجادیه می‌فرماید: «ان قدرت لنا فراغاً من شغلٍ فاجعله فراغ سلامه، لاتدرکنا فیه تبعه، خداوندا هرگاه برای ما فراغتی از کارها مقدّر کرده باشی، پس آن را با سلامتی از آفات قرار ده که در آن به گناهی آلوده نشویم و خستگی به ما رو نیاورد.
امیرالمؤمنین می‌فرمایند: «مع الفراغ تکون الصبّوه ؛ همراه بیکاری و فراغت تمایل به خواسته، شیطانی حاصل می‌شود».
گردش و تفریح
در فرهنگ اسلامی بین کار، فراغت و استراحت، هماهنگی کامل وجود دارد و فراغت، فعالیتی مطلوب و لذت بخش برای به دست آوردن نشاطی است که مقدمه هر چه بهتر انجام دادن امور دینی خواهد بود؛ لذا همان گونه که بدن به انواع غذا محتاج است، روح آدمی نیز به شادابی و تفریحات سالم نیازمند است. برادران حضرت یوسف به بهانه نیاز او به ورزش او را از پدرش جدا کردند. قرآن کریم می‌فرماید:« أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدًا یرْتَعْ وَیلْعَبْ» ؛ فردا او را با ما به صحرا بفرست تا به گردش و بازی بپردازد. با بررسی سیره عملی امیرالمؤمنین علی علیه السلام این حقیقت را به‌روشنی مشاهده می‌کنیم که انسان به تحرک وتفریح نیاز دارد. در این زمینه می‌توان به استفاده از زیبایی‌های طبیعت مثال زد که وقتی حضرت به سوی صفین حرکت می‌کردند، به سرزمین (بلیخ) رسید که جای خوش آب و هوایی بود و رودخانه‌ای بزرگ و پر آب داشت. آن حضرت دستور داد تا سپاهیان در آنجا (که مناظر زیبایی داشت) مدّتی بمانند و از آب و هوای دلنشین آن سامان بهره‌مند شوند و استراحت کنند.
سرگرمی‌های سالم و نشاط آور
جوان و نوجوان برای رشد و کمال روحی و جسمی هم به فعالیت‌های بدنی نیاز دارد و هم به طراوت و شادابی روح؛ بنابراین باید تفریحات و سرگرمی‌های سالم را به گونه‌ای برای جوانان فراهم کرد که هم وقت آنها را پر کند و هم در رشد جسمی و روانی آنان تأثیر نگذارد که برخی از آنان اشاره می‌کنیم. برای نمونه، شنا یکی از لذات حلال و تفریحات نشاط آور است که در روایات اسلامی، فراوان به یادگیری شنا و آموختن فن شنا‌گری به فرزندان سفارش شده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «علموا اولادکم السباحه و الرمایه؛ به فرزندان خود شنا و تیراندازی یاد بدهید».
امیرالمؤمنین علی علیه السلام به شنا کردن علاقه داشت روزهای جمعه، به کنار رودخانه می‌رفت و در رودخانه غسل جمعه و شنا می‌کرد. اشعث بن عبد می‌گوید: یک روز جمعه علی علیه السلام را دیدم که در رودخانه فرات شنا کرد و غسل جمعه به جا آورد و در آن روز با پیراهنی نو نماز جمعه خواند.
کوتاه سخن آنکه: اسلام به فراهم کردن اوقات فراغتی که در آن تفریحات سالم و نشاط آور باشد، برای رشد و افزایش کیفیت فعالیت آدمی توجه کرده و مسلمان باید در برنامهریزی زندگی خود، حتماً به این مطلب توجه کند.
. و الصبح، و الضحی، و النهار، و العصر، والیل، قسم به صبح؛ قسم به ظهر؛ قسم به روز؛ قسم به عصر؛ قسم به شب!
. سوره مؤمنون/ 99.
. سوره زمر/ 58.
. سوره فاطره/ 37.
. لسان العرب، ج 8، ص 444.
. مفردات راغب.
. انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی.
.سوره الشرح آیه 8.
. نهج‌البلاغه ابن ابی الحدید، ج2، ص 384. «اللهم فَرِّغنی لما خلقتنی».
. بحارالانوار، ج91، ص95.
. غررالحکم، 7593.
. سوره یوسف/ 12.
. فتوح ابن اعثم کوفی، ص 512، به نقل از محمد دشتی، کتاب امام علی و تفریحات سالم.
. کافی، 6، ص 47.
. سید ابوالقاسم موسوی خویی، منهاج البرائه، ج 2، ص 208.
سید علی حسینی ـ دوماهنامه امان شماره 43
