نشریه امان

یکی از آیاتی که به بهترین وجه سیمای جامعه حکومت مهدوی و عصر ظهور امام زمان(عج) را توضیح داده، آیه پنجاه و پنجم سوره مبارکه نور است که می‌فرماید: «وَعَدَ اللّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ لَیسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی اْلأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیمَكِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضیٰ لَهُمْ وَ لَیبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا یعْبُدُونَنی لا یشْرِكُونَ بی شَیئًا وَ مَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ»؛ خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، وعده فرمود که حتماً آنان را حکمرانان زمین قرار خواهد داد، همان گونه که به پیشینیان آنها خلافت در زمین را بخشید و دینی را که برای آنان پسندیده، پا برجا خواهد ساخت و ترسشان را به امنیت مبدل خواهد نمود، آنچنان که تنها مرا می‌پرستند و چیزی را شریک من نخواهند ساخت و کسانی که پس از آن کافر شوند، فاسق خواهند بود.
در آیه مذکور، خدای متعال به کسانی که مؤمن و اهل اعمال صالح هستند، وعده‌ای مهم داده است. در روایاتی آمده است: وقتی از برخی امامان سؤال می‌شود که آنها چه کسانی هستند، گاهی می‌فرمایند: ایشان ائمه هستند. در بعضی روایات دیگر مثل روایت امام هادی علیه السلام که در تفسیر عیاشی آمده است، حضرت می‌فرماید: ایشان شیعیان ما هستند. بنابراین مخاطبین این آیه، ائمه معصومین و شیعیان هستند. از این رو آن وعده خدای متعال، نخست شامل معصومین و در مرحله بعد، شامل شیعیان می‌شود.
پرسش بعدی این است که شیعیان چه کسانی هستند؟ در قرآن کریم آمده است: «مِن شیعَتِهِ لَاِبراهیمَ»، یعنی ابراهیم خلیل، شیعه است. شیعه حقیقی افرادی مانند حضرت سلمان، مالک اشتر، ابوذر و اصحاب کهف هستند. شیعیان واقعی در رکاب امام زمان(عج) بوده و جزء سیصدو سیزده نفر سردار ویژه هستند. مؤمنین کامل، شیعیان ائمه و امام زمان(عج) هستند؟
مطلب دیگر در مورد وعده‌ای است که به ائمه و شیعیان داده شده که اولین این وعده‌ها آن است که: «لَیستَخلِفَنَّهُم فِی الاُرضِ»، از این آیه معلوم می‌شود که این وعده، خلافت الهی روی زمین است. خدای متعال می‌خواهد به آنها خلافت بدهد، خلافتی که خدای متعال آن را با محوریّت چهارده معصوم قرار داده است و این جانشینی یک خلافت الهی است که در روی زمین محقق خواهد شد.
وعده دوم آن است که: «و لَیمکّنن لهم دِینَهُم الَّذی ارتَضی لَهُم»، آن دینی که خدای متعال برای مؤمنین پسندیده است همان را روی زمین رسوخ و گسترش می‌دهد. اما این دین کدام است؟ جواب این پرسش - در روزی که واقعه غدیر رخ داد - در قرآن آمده است که: «الْیوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیكُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَكُمُ اْلإِسْلامَ دینًا» ، آن دین، اسلامی است که کمالش در ولایت است.
طبق آیه‌ای که ذکر شد، در حقیقت ولایت معصومین، همان دینی است که خدای متعال می‌پذیرد تا به واسطه آن، همه عالم زیر چتر ولایت خدا قرار بگیرد و ولایت حضرت حق همان است که در قرآن کریم آمده است: « اللّهُ وَلِی الَّذینَ آمَنُوا یخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ» و حاصلش سیر دائمی در عالم انوار است و موجب هدایت به عالم قرب و رضوان است. این همان دینی است که در عصر ظهور حضرت مهدی(عج) در زمین محقق می‌شود به طوری که در همه جای زمین گسترش می‌یابد، همان طور که معنی پر شدن عالم از ظلم و جور، در حقیقت پر شدن زمین از ولایت باطل است. این‌که در روایاتی آمده، زمین در قبل از ظهور امام زمان(عج) می‌میرد و توسط ایشان زنده می‌گردد، معنی مردن زمین در واقع مردن اهلش می‌باشد و این امر هم به خاطر غلبه کفر و پر شدن زمین از ولایت اولیای طاغوت است.
وقتی حضرت مهدی(عج) تشریف بیاورند، ابتدا بساط ظالمان و پرچم‌داران کفر را جمع می‌کنند: «و اقْصِمْ به جبابره الکفر و اقتل به الکفار و المنافقین و جمیع الملحدین»، آن گاه است که: «و املأ به الارض عدلاً و اظهِر به دین نبیک صلی الله علیه و آله».
آن دینی که خدای متعال به پیامبر اکرم وعده داده و حقیقت هدایت است، مختص به خود ایشان و چهارده معصوم است و در زمان ظهور حضرت مهدی(عج) آن دین ظاهر می‌شود، اما ما هنوز نمی‌دانیم آن چه هدایتی است؟ عصر ظهور امام زمان(عج) عصری است که حقیقت اسلام و توحید آشکار می‌گردد؛ یعنی ولایت معصوم و هدایت خاص و نورانیت خاصی که خدا به حضرت رسول و ائمه طاهرین داده است اظهار می‌شود، اما هم اکنون دوره ظلمات است که «ظُلُماتٌ بَعضُها فَوقَ بَعضٍ»‌ ، وقتی این حجاب ظلمات کنار رفت، حقیقت آیه نور در عالم ظاهر می‌شود. به همین جهت است که در عصر ظهور، همه شیعیان اهل مشاهده عالم ملکوت می‌شوند و این چیزی که الان متعلق به خواص است؛ ولی در آن وقت، برای همه شیعیان رخ می‌دهد، زیرا حجاب ظلمت کنار رفته و آیه نور در عالم، تجلی پیدا می‌کند.
حضرت مهدی(عج) همان نور الهی هستند که زمین به واسطه ایشان روشن می‌شود، به گونه‌ای که حتی فضای طبیعی عالم عوض می‌شود، لذا بعضی از علما عقیده دارند که عصر ظهور قطعه‌ای از بهشت است. در زمان ظهور امام زمان(عج) زمین به حدی روشن می‌شود که مردم از نور ماه و خورشید مستغنی می‌شوند، درست مثل بهشت که نور آن از نور ماه و خورشید نیست و این بدان معنی است که تحولات عجیبی در عالم اتفاق می‌افتد.
یکی دیگر از ویژگی‌های چنین عصری آن است که در جهان فضای امنیت پیدا می‌شود. «وَ لَیبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا». باید توجه داشت که امنیت گاهی به واسطه ولایت کفر است و گاهی به واسطه ایمان. همه دستگاه‌های امنیتی جهان در زمان ما، امنیت را برای کفر و گسترش آن، و به تبع آن برای نا امنی مؤمنین می‌خواهند. البته این خطراتی که هم اکنون ایمان ما با آن مواجه است، در زمان ظهور، برداشته می‌شود.
وقتی جامعه برای اهل ایمان امن شد، توحید به صورت جامع محقق شده و شرک آشکار و پنهان برداشته شده، همه شئون حیات، به پرستش خدای متعال مشغول می‌شوند. این که در دعای کمیل گفته شده است: «حتی تکون اعمالی و اورادی کلها ورداً واحداً و حالی فی خدمتک سرمداً؛ یعنی تا این‌که همه اعمال و حرف‌هایم، یکی (و در جهت رضایت خدا) شود و حالی همیشگی برای خدمت به خودت به من عنایت فرما»، این به نحو فردی نیست، بلکه به صورت اجتماعی در عصر ظهور تحقق پیدا خواهد نمود و مؤمنین در سایه امامت امام عصر و ائمه هدایت معصومین به جایی می‌رسند که همه زندگی‌شان آهنگِ خدایی دارد.
همان خدایی که هدف خلقت را عبودیت خویش بیان فرمود که: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ اْلإِنْسَ إِلاّ لِیعْبُدُونِ »، خود او هم بستر تحقق این هدف را آماده کرده و در عصر ظهور به وسیله خلیفه الهی، آن را محقق خواهد نمود، چرا که خود وعده فرموده که: «یعْبُدُونَنی لا یشْرِكُونَ بی شَیئًا». با این توضیح، همه شئون انسان‌های مؤمن، تحت ولایت امام زمان(عج) قرار می‌گیرد و خواستشان و میلشان، تابع میل امام زمان(عج) می‌شود، درست مثل آنچه درباره حضرت سلمان نقل شده که «جعل هواه هوا علیاً». این‌که گفته می‌شود، خواست انسان‌ها در عصر ظهور صد در صد تأمین می‌شود، به این علت است که وقتی حقیقت ولایت حضرت مهدی(عج) تجلی می‌کند، هرگز مردم جز خود امام، چیزی نمی‌خواهند، همان گونه که خود امام زمان(عج) به معرفتی از خدای متعال رسیدند که غیر از رضایت خدا، خواسته‌ای ندارند.
مؤمنین کامل کسانی هستند که جز خواسته ولیّ خدا خواسته‌ای ندارند و هرچه او می‌خواهد در قلبشان منعکس می‌شود، لذا در عصر ظهور ـ که قطعه‌ای از بهشت است ـ همه چیز در اختیار مؤمنان است، ولی آنها چیزی نمی‌خواهند و همانی را می‌خواهند که امام زمان و حجت خدا می‌خواهد و خواسته ایشان نیز همانی است که خدا می‌خواهد. این گونه است که زمین بهشت می‌شود، اما اگر بنا باشد خواسته‌ها و منفعت شخصی تک تک ما بر روی زمین محقق شود، همه عالم را فساد می‌گیرد و زمین به جهنمی سوزان تبدیل خواهد شد.
علت این که در بهشت فساد نیست، به این جهت است که خواسته‌ها، خواسته‌های خدایی می‌شود، درست است که مؤمنان هر چه می‌خواهند در اختیارشان است «لَهُم فیها ما یشاءؤُن» ولی بهشتیان، جز آن که خدا می‌خواهد، چیزی نمی‌خواهند. معنی روایات درباره عصر ظهور که می‌فرمایند: مؤمنین به بلوغ می‌رسند، این است که انسان عاقل هیچ وقت چیزی نمی‌خواهد، الاّ آن که امیر المؤمنین علیه السلام می‌خواهد، زیرا می‌داند، آنچه که امیرالمؤمنین علیه السلام می‌خواهد، بهتر از چیزی است که خودش می‌خواهد.
عصر ظهور حضرت مهدی(عج)، دوره‌ استقرار حقیقت ولایت و دینی است که خدا پسندیده است و در این عصر، ولی‌الله الأعظم، حضرت مهدی(عج) آنچه را که خدا می‌خواهد، انجام خواهد داد.

*. رييس فرهنگستان علوم اسلامی و استاد حوزه علميه قم.
. مائده/4.
. بقره/257.
. نور/40.
. ذاريات/56.
. این مقاله، گزیده و ویرایش شده سخنرانی استاد محترم می‌باشد.

حجت‌‌الاسلام و المسلمین محمد مهدی میرباقری ـ دوماهنامه امان شماره 22