پیامبرصلی الله علیه و آله، ماه شعبان را ماه خود دانسته و فرموده: «شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه خدا. هر کس یک روز از ماه من را روزه بگیرد، من در قیامت شفیع او خواهم بود.»
در روایت است كه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، در یکی از سال‌ها، هنگام آغاز این ماه، خطبه‌ای خواند تا مردم را متوجه بزرگی این ماه كند. قسمت‌هایی از این خطبه در بحارالانوار چنین آمده است:
«... شعبان ماه شریفی است و آن ماه من است. حاملان عرش آن را بزرگ می‌شمارند و حق آن را می‌شناسند. آن ماهی است که در آن همچون ماه رمضان، روزی بندگان زیاد می‌گردد و در آن بهشت آذین بسته می‌شود و این ماه را شعبان نامیده‌اند زیرا در آن ارزاق مومنان تقسیم می‌شود و آن ماهی است که عمل در آن چند برابر می‌شود و کار نیکو هفتاد برابر ثمره می‌دهد».
و در حدیثی دیگر که در وسایل الشیعه به آن اشاره شده، می‌خوانیم: «شعبان ماهی است که در هر پنجشنبه آن، آسمان‌ها زینت بسته می‌شود، و فرشتگان به دعا می‌پردازند که: پروردگارا! آن‌کس را که در این ایام روزه بدارد، ببخشای، و دعایش را اجابت فرمای. پس هر کس که در روز اول شعبان دو رکعت نماز گذارد و در هر رکعت آن یک‌مرتبه سوره حمد و یکصد مرتبه سوره توحید را بخواند و بعد از نماز نیز یکصد مرتبه صلوات بفرستد، خداوند تمامی حاجت‌های دینی و دنیایی او را اجابت می‌فرماید».
و نیز، فضیلت این ماه شریف از امام جعفر صادق علیه السلام روایت است که چون ماه شعبان داخل می‌شد، امام زین العابدین علیه السلام اصحاب خود را جمع می‌کرد و می‌فرمود: «اى گروه اصحاب من، می‌دانید این چه ماهی است، این ماه شعبان است و حضرت رسول صلی الله علیه و آله می‌فرمود: شعبان ماه من است، پس روزه بدارید در این ماه براى محبت پیغمبر خود، و براى تقرب به سوى پروردگار خود بحق آن خدایی که جان علی بن الحسین به دست قدرت اوست سوگند یاد می کنم که از پدرم حسین بن علی علیه السلام شنیدم که فرمود شنیدم از امیرالمومنین علیه السلام که هر که روزه دارد شعبان را براى محبت پیغمبر خدا و تقرب بسوى خدا، دوست دارد خدا او را و نزدیک گرداند او را به کرامت خود در روز قیامت و بهشت را براى او واجب گرداند.»
بشنو از دل
(فضیلت ماه شعبان از نگاه معصومین علیهم السلام)
پیامبر خداصلی الله علیه و آله: هركه شب عید (فطر و قربان) و شب نیمه شعبان را احیا كند، در آن روزى كه دلها می‌میرند، دل او نمیرد.
امام رضا علیه السلام: امیرالمؤمنین علیه السلام سه شب را نمی‌خوابید: شب بیست و سوم ماه رمضان، شب عید فطر و شب نیمه ماه شعبان؛ در این شبها، روزی‌ها تقسیم و مدّت عمر و هر آنچه در آن سال رخ خواهد داد، تعیین می‌شود.
امام علی علیه السلام: روزه گرفتن در سه روز از هر ماه ـ پنجشنبه اوّل و آخر ماه و چهار شنبه وسط آن و روزه ماه شعبان ـ وسواس سینه و پریشانی هاى دل را از بین می برد.
امام صادق علیه السلام فرمود: روزه شعبان، ذخیره روز قیامت بنده است و هر بنده اى که در ماه شعبان زیاده روز بگیرد خداوند امر معیشت او را سامان بخشد و شرّ دشمن را از او دفع کند.
پله پله تا ملاقات خدا
(اعمال ماه شعبان المعظم)
اعمال و عبادات زیادی برای این ماه پر برکت ذکر شده که از جمله آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد:
1. هر روز هفتاد مرتبه ذکر «اَسْتَغْفِرُاللهَ وَ اَسْئَلُهُ التَّوْبَه» گفته شود.
2. هر روز هفتاد مرتبه ذکر «اَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا اِلهَ اِلاّ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحیمُ الْحَی الْقَیّوُمُ وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ» گفته شود.
3. صدقه دادن: از حضرت صادق علیه السلام نقل شده است كه، هر كس در ماه شعبان صدقه دهد، خداوند آن صدقه را رشد دهد، همچنان كه یكی از شما شتر تازه متولد شده‌ای را تربیت می‌كند، تا آن كه در روز قیامت به صدقه دهنده برسد در حالتی كه به اندازه كوه اُحُد شده باشد.
4. در کل این ماه هزار بار ذکر «لا اِلهَ اِلا اللهُ وَلا نَعْبُدُ اِلاّ اِیّاهُ مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ وَ لَوُ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ» گفته شود كه ثواب بسیار دارد؛ از جمله آن كه عبادت هزار ساله در نامه عملش نوشته شود.
5. در هر پنجشنبه این ماه دو ركعت نماز اقامه شود؛ که در هر ركعت بعد از حمد، صد مرتبه سوره توحید و بعد از سلام صد بار صلوات فرستاده شود تا حق تعالی هر حاجتی که دارد را برآورد؛ چه در امور دنیوی و چه امور معنوی.
6. روزه این ماه فضیلت بسیار دارد و روایت شده كه در هر روز پنجشنبه ماه شعبان، آسمان‌ها را زینت می‌كنند. پس ملائكه عرض می‌كنند خداوندا بیامرز روزه‌داران این روز را و دعاى ایشان را مستجاب گردان و در روایت نبوى آمده است كه هر كه روز دوشنبه و پنجشنبه شعبان را روزه بگیرد، حقّ‌تعالی بیست حاجت از حوائج دنیا و بیست حاجت از حاجت‌هاى آخرت او را برآورد.
7. در این ماه صلوات بسیار فرستاده شود.
8. در این ماه مناجات شعبانیه خوانده شود. این مناجات از ابن خالویه نقل شده و گفته این مناجات حضرت امیرالمؤمنین و امامان است.
آخرین جمعه شعبان
در كتاب عیون از عبدالسلام بن صالح هروی نقل شده كه می‌گوید: در آخرین جمعه شعبان به دیدن ابی الحسن علی بن موسی الرضا علیه السلام رفتم، حضرت فرموند: اى ابوصَلْت! بیشترِ شعبان گذشته است و این، آخرین جمعه از آن است؛ پس در آنچه از آن مانده، كوتاهیهایت را در آنچه گذشته است، جبران كن. به كارى روى آور كه برایت مفید باشد و آنچه را بیهوده است و به تو مربوط نیست، وا گذار. زیاد دعا و استغفار و تلاوت قرآن داشته باش و از گناهانت به درگاه خدا توبه كن، تا در حالی ماه خدا سوى تو آید كه براى خدا خالص شده باشی. هیچ امانتی را بر عهده خویش باقی نگذار، مگر آن كه ادا كرده باشی، و هیچ كینهاى را در دلت نسبت به مؤمنی نگاه مدار، مگر آن كه از دل به در آورده باشی، و هیچ گناهی را كه مرتكب می شدى، رها مكن، مگر این كه از آن، دست برداشته باشی.
از خدا پروا كن و در نهان و آشكار كارت، بر او توكّل كن؛ «و هر كس بر خدا توكّل كند، او برایش بس است. خداوند، فرمان خویش را پیش خواهد برد. به یقین، خداوند براى هر چیزى اندازهاى قرار داده است.
و در باقی مانده این ماه، زیاد بگو: «خدایا! اگر ما را در آنچه از شعبان گذشته است، نیامرزیدهاى، پس ما را در باقیمانده آن ببخشاى!»
همانا خداوند متعال، در این ماه به احترام ماه رمضان، بسیارى را [از آتش] آزاد می‌كند.
سه روز آخر شعبان
روزه این سه روز برای كسی كه تمام این ماه را روزه نگرفته، فضیلتی دارد كه سزاوار نیست آن را ترك كند. از امام صادق علیه السلام روایت است كه هر كس سه روزِ آخر شعبان را روزه بدارد و آنها را به ماه رمضان متّصل كند، خداوند براى او پاداش روزه دو ماه پیاپی را می نویسد .
حاشیه:
آداب عاشقی
(گذری بر مناجات شعبانیه)
از معروفترین و زیباترین ادعیه، «مناجات شعبانیه» است که به روایت «ابن خالویه»، این مناجات را حضرت امیر و امامان دیگر در «ماه شعبان» میخواندند.
مرحوم میرزا جواد ملکی تبریزی، از بزرگان اهل عرفان و عمل، درباره این مناجات می‌گوید:
«این مناجات، مناجات معروفی است و اهلش بخاطر آن با ماه شعبان مأنوس شده و به همین جهت منتظر و مشتاق این ماه هستند. این مناجات شامل مطالب اساسی در مورد چگونگی معامله بندگان با خداى بزرگ بوده و آداب خواستن، دعا و طلب آمرزش از او را، آنگونه که شایسته است، بیان مىکند و استدلال هاى جالب توجهی جهت امیدوار شدن به درگاه خدا که با مناجات با او مناسب است، در بردارد و به روشنى، ملاقات، نزدیکی و دیدن خدا را معنی می کند. این مناجات بزرگی است و یکی از ارمغان‌هاى آل محمد است که بزرگی آن را کسی که قلب سالم و گوش شنوایی داشته باشد، درک می کند و اهل غفلت از درک فواید و نورهاى آن بی بهره‌اند.»
پیر عشق
(امام خمینی(ره) و مناجات شعبانیه)
امام خمینی در توصیف این گنجینه عظیم می‌فرماید: «مناجات شعبانیه از مناجات‌هایی است که اگر یک نفر انسان دلسوخته، یک عارف دلسوخته ـ نه از این عارف‌های لفظی ـ بخواهد آن را شرح کند، و شرح کند از برای دیگران، بسیار ارزشمند است و محتاج به شرح است.»
«مناجات «شعبانیه» را خواندید؟ بخوانید آقا! مناجات شعبانیه از مناجات‌هایی هست که اگر انسان دنبالش برود و فکر در او بکند، انسان را به یک جایی میرساند... همه ائمه هم به حسب روایت میخواندند».
سید رحیم میریان، از اعضای بیت آن حضرت، در خاطره‌ای از ایشان می‌گوید:
«در ماه شعبان، گاهی که شبها پشت در اطاق امام می‌خوابیدم، می‌دیدم یک ساعت مانده به اذان صبح امام بیدار می‌شدند و وضو می‌گرفتند و پس از نماز شب مشغول مناجات شعبانیه می‌شدند و در این مناجات به قدری گریه می‌کردند که من که پشت اطاقشان می‌خوابیدم گاهی با صدای گریه ایشان از خواب بیدار می‌شدم؛ با اینکه بسیار آرام و آهسته اعمال شب را انجام می‌دادند تا کسی بیدار نشود.»
. ثواب الأعمال: ١/١٠٢/٢.
. البحار:٩٧ / ٨٨ / ١٥.
. وسائل الشيعة: ج 8، ص 104.
. وسائل الشيعة: ج 10، ص 505.
. عیون أخبار الرضا: 2/51/198.
. مَن صامَ ثَلاثَةَ أیّامٍ مِن آخِرِ شَعبانَ و وَصَلَها بِشَهرِ رَمَضانَ، كَتَبَ اللهُ لَهُ صَومَ شَهرَینِ مُتَتابِعَینِ(وسائل الشیعه ج 7 ص 375،ح 22).
. صحیفه نور، ج 20، ص 189.
. صحیفه نور، ج 20، ص189.
باران رضایی ـ دوماهنامه امان شماره 42
