واژه «بیت» به پناهگاه شبانه انسان اطلاق می‌شود و «بات» و «بیتوته» یعنی شب را در مکانی به صبح رساندن و یا شب را با برنامه عبادی و هدف‌دار، صبح کردن. خداوند متعال کعبه را «بیت الله» و «بیت العتیق» نامگذاری کرد و از همگان خواست تا هنگام عبادت (بویژه در شب) به سوی آن توجه کنند. پس با توجه به معنای لغوی بیت، لازم است همه ما در خانه، دارای برنامه هدف دار برای زندگی باشیم.
یکی از جذاب‌ترین مباحث مربوط به خانواده و «مهدویت»، آشنایی با معارف مشترک قرآنی بین خانواده و مبحث مهدویت است؛ در این خصوص، سوره نور، در ابتدا با ظرافت و زیبایی خاصّی به مباحث خانواده اشاره کرده و در پایان به بحث منجی و تشکیل حکومت مهدوی پرداخته است.
سوره نور، سوره‌ای است که مباحث آن، عمدتاً پیرامون اخلاق و احکام خانواده و مقابله با ساختار شکنان خانواده است. دقّت در مفاهیم این سوره، پرده از برخی از اسرار و زیبایی‌های ارتباط تنگاتنگ این سوره با مباحث خانواده و سپس ارتباط مباحث خانواده با موضوع مهدویت بر می‌دارد.
* امام صادق علیه السلام عنایت ویژه‌ای به این سوره داشتند و فراگیری آنرا به ویژه برای دختران و زنان لازم می‌شمردند و می‌فرمودند:
«حَصَّنُوا أموالَکُم و فُروجَکم بتلاوَه سورَه النّور وَ حَصِّنُوا بِها نِساءَکُم فَإنَّ مَن أدمَنَ قِراءَتها فی کُلّ یومٍ أو فی لَیلَه لَم یزنِ أحدٌ مِن أهلِ بَیتِهِ أبَداً...؛ اموال و پاکدامنی‌تان را با تلاوت سوره نور حفظ کنید و با آن زنانتان را محافظت نمایید. پس هرکس بر خواندن آن هر روز یا هر شب مداومت داشته باشد، هرگز احدی از خانواده‌اش دچار عمل منافی عفّت نمی‌شود...»[1] در این سخن، امام صادق علیه السلام، از واژه «حَصِّنُوا» که از ریشه حِصن به معنای دژ و قلعه است، استفاده کرده‌اند؛ چرا که مباحث این سوره، عمدتاً در موضوع حصن خانواده و دژ تربیتی محافظ انسان است. سپس می‌فرمایند: اموال و پاکدامنی خویش را با تلاوت این سوره محافظت کنید و این نشان می‌دهد که اوّلاً یکی از آثار وضعی تلاوت این سوره، تحت الحفظ قرار گرفتن اموال، اولاد و ناموس انسان از خطرات است و ثانیاً نشانگر ارتباط عمیق این سوره با حفظ نهاد خانواده می‌باشد؛ چرا که محور مباحث این سوره درباره مباحث خانوادگی و پرهیز از آسیب‌های خطر آفرینِ استحکام خانواده است.
* در این سوره مبارکه، چهارده مرتبه از واژه «بیوت» استفاده شده است. واژه «بیت» به پناهگاه شبانه انسان اطلاق می‌شود و «بات» و «بیتوته» یعنی شب را در مکانی به صبح رساندن و یا شب را با برنامه عبادی و هدف‌دار، صبح کردن. خداوند متعال کعبه را «بیت الله» و «بیت العتیق» نامگذاری کرد و از همگان خواست تا هنگام عبادت (بویژه در شب) به سوی آن توجه کنند. پس با توجه به معنای لغوی بیت، لازم است همه ما در خانه، دارای برنامه هدف دار برای زندگی باشیم.
در این سوره، به بیوت الهی نبی‌اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت اشاره شده است؛ چنانچه می‌فرماید: «فِی بُیوتٍ أَذِنَ اللهُ أَن تُرْفَعَ...». در سوره احزاب خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به «اهل بیت» مشهور شدند و خداوند در مورد ایشان فرمود: «إِنَّمَا یرِیدُ اللهُ لِیذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَیطَهِّرَكُمْ تَطْهِیرًا»؛ «همانا خداوند می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور، و کاملاً شما را پاک کند.» [2]
* در این سوره، بعد از آیه معروف: «اللهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاه...»؛ «خداوند نور آسمان‌ها و زمین است و مَثَل نور او مانند چراغدانی است...»، آمده است: «فِی بُیوتٍ أَذِنَ اللهُ أَن تُرْفَعَ وَیذْكَرَ فِیهَا اسْمُهُ یسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ«؛ «(این نور) در خانه‌هایی است که خداوند اذن داده رفعت یابند و نام او در آنها برده شود و صبحگاهان و شامگاهان در آنها تسبیح او گفته می‌شود.»[3] این مسئله می‌تواند بیناگر ارتباط تنگاتنگ آیه توحید «نور» و آیه پس از آن ـ که سخن از بیوت اولیای الهی، به میان آورده ـ باشد و بدین‌سان رابطه عمیق اصل توحید با اصالت خانوادگی و خانواده‌داری را بیان می‌کند.
با دقّت در مضامین این سوره در می‌یابیم که بیشترین حجم آیات آن مربوط به آسیب‌شناسی خانه و خانواده و راهکارهای حقوقی و اخلاقی انسجام بخشی و عدم تخریب و فروپاشی نظام خانواده می‌باشد. مباحث این سوره، پیرامون مجازات زنا و تهمت به زنا، مذمّت این گناه بزرگ، ملاعنه، ممنوعیت نگاه حرام، وجوب حجاب و عفاف، لزوم پوشش زینت زنان در برابر نامحرم، تأکید بر ازدواج، استیذان،[4] نهی از اجبار زنان بر بی‌عفّتی و... است؛ امّا نکته بسیار مهمی که محل بحث ماست، این است که خداوند پس از تبیین یک سلسله احکام خانواده، به طرح «مسأله مهدویت» پرداخته و می‌فرماید: «وَعَدَ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیسْتَخْلِفَنَّهُم فِی الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَى لَهُمْ وَلَیبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا یعْبُدُونَنِی لَا یشْرِكُونَ بِی شَیئًا وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ»؛ «خدا به كسانى از شما كه ایمان آورده و كارهاى شایسته انجام دادهاند، وعده داده است كه حتماً آنان را در این سرزمین، جانشین [خود] قرار دهد؛ همان گونه كه كسانی را كه پیش از آنان بودند جانشین [خود] قرار داد و آن دینی را كه برایشان پسندیده است به سودشان مستقر كند و بیمشان را به ایمنی مبدل گرداند [تا] مرا عبادت كنند و چیزى را با من شریك نگردانند و هر كس پس از آن به كفر گراید، آنانند كه نافرمانند». در روایات، در تفسیر این آیه آمده است: «نَزَلَتْ فی المَهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف؛[5]این آیه در باره حضرت مهدی علیه السلام نازل شده است.»
همچنین در زیارتی که از امام صادق علیه السلام درباره روز عاشورا وارد شده است، حضرت با اقتباس از این آیه درباره زمان عدالت گستری امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف می‌فرمایند: «وَاجْعَل لهم أیاماً مشهوره وَ أیاماً مَعلومه کما ضَمِنتَ لِأولیاءِکَ فی کتابِکَ المُنزَل فَإنَّک قُلت: «وَعَدَ الله الّذین آمَنُوا مِنکُم...»، أللهمَّ أعلِ کَلِمَتَهُم یا لا إله الّا أنتَ، یا لا إله الّا انتَ، یا لا إله الّا أنتَ یا أرحم الراحمین؛ خداوندا! برای ایشان (اهل بیت علیهم السلام) روزگاری معلوم و آشکار قرار بده، همانگونه که آن را در کتابت برای اولیائت تضمین کرده و فرموده‌ای: «خداوند به مؤمنین از شما وعده داد...» خدایا! ای آنکه جز تو معبودی نیست، امر ایشان را برتری بخش، ای مهربان‌ترین مهربانان.»[6]
امتزاج و تربیت مباحث خانواده و سپس طرح آیه مهدویت در این سوره بیانگر ارتباط تنگاتنگ فرهنگ انتظار و مهدویت با اصالت خانوادگی و استحکام بیان خانواده و توجّه به «بیت» می‌باشد. انسان‌های صالح و تربیت یافته در خانواده‌های اصیل، شایستگی پذیرش ولایت و امامت پیشوای آسمانی‌ای چون حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را دارند؛ به همین دلیل در نظام سیاسی و فرهنگ علوی، یکی از ملاک‌های گزینش افراد شایسته، تربیت یافتن و برخاستن آنان از «بیوت صالحه» می‌باشد؛ چنانچه حضرت علی علیه السلام در نامه‌ای به مالک اشتر فرمودند: «ثُمُّ الصَق بِذَوِی المُرُؤاتِ و الأحسابِ و أهل البیوتاتِ الصّالِحَه و السَّوابق الحَسَنه...؛[7] ( در انتخاب کارگزاران خود) با آنان که خانواده‌دارترند و شخصیت حساب شده دارند و از خاندانی پارسا و صالح و با سوابقی درخشانند، ارتباطی نزدیکتر برقرار کن (و آنان را برگزین).»
به عبارتی می‌توان نتیجه گرفت که اصالت‌های خانوادگی و رعایت احکام خانواده، چون ازدواج، کنترل چشم، روابط سالم خانوادگی، حیا و عفت، زمینه تحقق وعده الهی و تشکیل حکومت جهانی آخرین ذخیره الهی را فراهم می‌کند و کسانی که لیاقت و توانایی پاک زیستی و اداره یک خانواده را داشته باشند، لیاقت مشارکت در اداره جهانی پاک و عاری از هر نوع ظلم و تباهی را نیز خواهند داشت.
سو تیتر
* امتزاج و تربیت مباحث خانواده و سپس طرح آیه مهدویت در این سوره بیانگر ارتباط تنگاتنگ فرهنگ انتظار و مهدویت با اصالت خانوادگی و استحکام بیان خانواده و توجّه به «بیت» می‌باشد. انسان‌های صالح و تربیت یافته در خانواده‌های اصیل، شایستگی پذیرش ولایت و امامت پیشوای آسمانی‌ای چون حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را دارند
* اصالت‌های خانوادگی و رعایت احکام خانواده، چون ازدواج، کنترل چشم، روابط سالم خانوادگی، حیا و عفت، زمینه تحقق وعده الهی و تشکیل حکومت جهانی آخرین ذخیره الهی را فراهم می‌کند و کسانی که لیاقت و توانایی پاک زیستی و اداره یک خانواده را داشته باشند، لیاقت مشارکت در اداره جهانی پاک و عاری از هر نوع ظلم و تباهی را نیز خواهند داشت.
________________________________________
*. مسئول بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، شعبه اصفهان.
[1] . وسائل الشیعه، ج6، ص252.
[2] . سوره احزاب/33.
[3] . سوره نور/36.
[4] . اجازه خواستن هنگام ورود به خانه و رعایت حریم خانه.
[5] . بحار، ج51، ص53.
[6] . همان، ج98، ص311.
[7] . نهج البلاغه، نامه 53.
حجت الاسلام و المسلمین مهدی نیلی‌پور* ـ دوماهنامه امان شماره 34
