نشریه امان

طلیعه
دعا آموزه زیبای الهی است که در پرورش آدمی و رساندن او به مقام قرب ربوبی اهمیت بالایی دارد. این اهمیت تا جایی است که قرآن کریم به شیوه‌های گوناگون، انسان را به دعا و تضرّع به درگاه الهی تشویق کرده است. از آن جمله، در آیه‌ای دعا را عبادت نامیده[1] و در آیه دیگر، دعا را ملاک ارزش انسان و میزان توجه پروردگار قرار داده است.[2] در روایات اهل‌بیت علیهم السلام نیز علاوه بر تأکید به اصل دعا و تضّرع به درگاه الهی، بر مقدّمات دعا، آداب و شرایط آن و مهمتر از همه، بر کیفیت دعا تأکید فراوانی شده است. مواردی از قبیل تضرّع در دعا،[3] خلوت کردن،[4] عدم تکلّف در دعا[5]، حضور قلب[6]، انقطاع از غیر خدا[7] و موارد بسیار دیگری از آداب دعا و کیفیت انجام آن، در روایات اهل بیت علیهم السلام بیان شده است.
بی‌شک، در عصر ما که عصر غیبت کبرای امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف است، یکی از وظایف منتظران، دعا برای وجود آن حضرت، مخصوصاً برای تعجیل در فرج آن بزرگوار است. همچنان‌كه این نكته در کلمات و فرامین گهربار رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه اطهار علیهم السلام نیز مورد تأکید قرار گرفته است؛ وجود مقدس امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف هم می‌فرمایند: «و اکثروا الدعا بتعجیل الفرج فان ذلک فرجکم...؛[8] برای فرج من بسیار دعا کنید که فرج و گشایش کار شما همان است.» اما به نظر می‌رسد منتظر حقیقی، جدای از رعایت آداب و شرایطی که در روایات اسلامی برای دعا ذکر شده است، باید به چند نکته مهم و کلیدی در این امر مهم توجه بیشتری داشته باشد؛ چرا که اگر این امور، آن‌گونه که باید و شاید در مراحل دعای منتظر در نظر گرفته نشود، کمال ادب او نسبت به ساحت مقدس امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف رعایت نشده است.
1. درخواست شناخت آن حضرت از خداوند
گرچه خداوند، نعمت‌های فراوانی را نصیب بندگان خویش نموده است، ولی بعضی از نعمت‌ها را بر برخی دیگر برتری داده و آنها را بزرگ شمرده است. در آیه شریفه 269 سوره بقره می‌خوانیم: «وَمَن یؤْتَ الْحِكْمَه فَقَدْ أُوتِی خَیرًا كَثِیرًا»؛ «هر کس به او حکمت داده شد، قطعاً خیر کثیر به او داده شده است.» در ذیل این آیه شریفه، روایت زیبایی از امام صادق علیه السلام وارد شده است که ایشان، حکمت را طاعت خداوند و معرفت امام علیه السلام معرفی نموده‌اند.[9] با این بیان، شایسته است که منتظر در رأس دعاهایی که برای امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف می‌نماید، معرفت آن حضرت را از خداوند متعال درخواست كند. این آموزه دینی در مضامین بلند برخی دعاها نیز مشهود است. از جمله دعای مشهور «اللهم عرِّفنی نفسک...»[10] که در آن از خداوند می‌خواهیم حجت خود را به ما بشناساند، تا از دین خود گمراه نشویم.
لازم به ذکر است که محبت حقیقی حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف هم جز با شناخت آن بزرگوار محقق نمی‌شود. طبیعی است که انسان وقتی چیزی را نشناسد و خواص آن را نداند و به مراتب نیاز خود به آن آگاهی نداشته باشد، آن را دوست نمی‌دارد. اما پس از شناخت نتایج و درک احتیاج خود به آن، نمی‌تواند آن را دوست نداشته باشد. وقتی آدمی عظمت و شخصیت و مقام بلند کسی را بشناسد و خود را سراپا نیازمند به او ببیند، محبّ او می‌شود و با افزایش معرفت و شناخت او، محبت نیز شدیدتر خواهد شد. بر همین اساس و به فرموده اهل‌بیت علیهم السلام: «انسان مؤمنی که حق امام خود را بشناسد و بمیرد، اگر چه مرگ او در بسترش باشد، ثواب و اجر شهید را خواهد داشت.»[11] پس شایسته است که منتظر حضرت، در کنار دعای برای تعجیل ظهور آن بزرگوار، همواره از خداوند بخواهد تا شناخت ایشان را نصیب او نماید.
2. پرهیز از درخواست شتاب زدگی در تحقق امر ظهور
یکی از آداب دعا این است که دعا کننده از دعا کردن خسته نشود و حاجت خود را به طور مکرّر بخواهد؛ همان‌گونه که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید: «خداوند درخواست کنندۀ مُصرّ را دوست دارد.»[12] اما از طرفی باید توجه داشت که این اصرار به معنی عجله کردن در اجابت نیست. منتظر حقیقی، در عین حال که برای ظهور آن حضرت دعا می‌کند، از عجله کردن پرهیز می‌نماید؛ چرا که یکی از آسیب‌های مهمی که روایات نیز فراوان به آن هشدار داده‌اند، عجله داشتن در تحقق امر ظهور است. امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «انما هلک الناس من استعجالهم لهذا الامر، انّ الله لایعجل لعجله العباد، انّ لهذا الامر غایه ینتهی الیها، فلو قد بلغوها لم یستقدموا ساعه و لم یستاخروا؛[13] عجله کردن مردم برای امر ظهور، آنها را هلاک می‌سازد. خداوند به جهت شتاب مردم عجله نمی‌کند. برای این امر، مدتی است که باید پایان پذیرد. هنگامی که به آن رسیدند، نمی‌توانند ساعتی آن را جلوتر یا عقب‌تر بیندازند.»
3. همراهی دعا و عمل
منتظر واقعی، دعا کردن برای امامش علیه السلام را در حقیقت، شکر صاحب نعمت خود می‌داند. هر چند او خود را مدیون امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف می‌داند و عاجز از ادای شکر ایشان است ولی می‌تواند در ارتباط بین خود و خدایش خالصانه برای او دعا کند. چنانچه امام سجاد علیه السلام به این مهم اشاره کرده و فرموده‌اند: «... از حقوق کسی که به تو خوبی کرده، این است که در ارتباط بین خود و خدای عزوجل، خالصانه برای او دعا کنی. اگر چنین کردی، به صورت پنهان و آشکار، شکر او را به جای آورده‌ای.»[14] اما در عین حال، از همراه نمودن دعا با عمل صالح غافل نیست، آن هم عملی که مورد قبول حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف باشد. در پیامی که امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از طریق شیخ مفید برای شیعیان فرستاده‌اند، تأکید فرموده‌اند: «فما یحبسنا عنهم الاّ ما یتّصل بنا مما نکرهه و لا نؤثره منهم؛[15] چیزی ما را از شیعیان، پنهان نساخته مگر آن دسته از کردارشان که بر ما ناخوشایند است و از ایشان توقع نداریم.»
بدون تردید یکی از مهم‌ترین علل محرومیت از فیض دیدار حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در زمان غیبت، آلودگی‌های روحی و گناهان اخلاقی است. بدیهی است که دعا برای سلامتی و فرج حضرت، و درخواست دیدار آن بزرگوار از خداوند، جز با پالایش روح و جسم و جان میسر نیست.
خلاصه این‌که منتظر امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف با رعایت آداب دعا برای امام، در واقع، ادب خویش نسبت به آن بزرگوار را ابراز نموده و راه سعادت و نجات از سختی‌های دوران غیبت را از خداوند درخواست می‌نماید.

سو تیتیر
* اما به نظر می‌رسد منتظر حقیقی، جدای از رعایت آداب و شرایطی که در روایات اسلامی برای دعا ذکر شده است، باید به چند نکته مهم و کلیدی در این امر مهم توجه بیشتری داشته باشد؛ چرا که اگر این امور، آن‌گونه که باید و شاید در مراحل دعای منتظر در نظر گرفته نشود، کمال ادب او نسبت به ساحت مقدس امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف رعایت نشده است.

* اصرار به معنی عجله کردن در اجابت نیست. منتظر حقیقی، در عین حال که برای ظهور آن حضرت دعا می‌کند، از عجله کردن پرهیز می‌نماید.

* «... از حقوق کسی که به تو خوبی کرده، این است که در ارتباط بین خود و خدای عزوجل، خالصانه برای او دعا کنی. اگر چنین کردی، به صورت پنهان و آشکار، شکر او را به جای آورده‌ای.»


________________________________________
*. فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مهدویت.
[1] . سوره مؤمن/ 60.
[2] . سوره فرقان/ 77.
[3] . وسائل الشیعه، ج4، ص1139.
[4] . كافی، ج2، ص476.
[5] . بحارالانوار، ج90، ص311.
[6] . كافی، ج2، ص473.
[7] . وسائل الشیعه، ج4، ص1174.
[8] . كمال الدین، ج2، ص483.
[9] . تفسیر كنزالدقائق، ج2، ص444.
[10] . مفاتیح الجنان، دعای عصر غیبت.
[11] . غرر الحكم، ص64.
[12] . كافی، ج2، ص476.
[13] . همان، ج1، ص369.
[14] . بحارالانوار، ج74، ص7.
[15] . احتجاج، ج2، ص325.



[مجله شماره 34 : - مقاله]

اصغر کریم‌زاده* ـ دوماهنامه امان شماره 34