این کتاب پژوهشی است در قلمرو جامعه‌شناسی دین که با تلاش محمدصادق ربانی خوراسگانی نگارش یافته است. هدف اصلی نویسنده، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی(عج) است. نگارنده این پیامدها را در چهار فصل امید بخشی، پویایی اجتماعی، انسجام‌بخشی و کنترل اجتماعی سامان داده است.
انتظاری که در روایات، سفارش زیادی به آن شده است، به معنای مترصد بودن نیست، بلکه به معنای حرکت و پویایی برای نفی ظلم و ستم است، تا در جامعه، زمینه ظهور امام زمان(عج)، محقَق شود. بنابراین، انتظار، پیوند عمیقی با حرکت و پویایی دارد. از یک سو، حرکت و پویایی برآیند انتظار امام زمان(عج) است؛ و از سوی دیگر، انتظار، جهت‌دهنده حرکت شمرده می‌شود.
با این تصویر درست از انتظار (حرکت و پویایی، نه سکون و مترصد بودن)، اقدام، آمادگی و زمینه‌سازی حکومت عدل امام زمان(عج)، معنا پیدا می‌کند.
انقلاب اسلامی ایران نمونه بارز انقلاب‌هایی است که با توجه و عنایت به بُعد موعودگرایی و انتظار، رخ داده است. میشل فوکو ، یکی از عوامل مؤثر در انقلاب اسلامی ایران را مذهب تشیّع می‌داند. مذهب تشیّع، در نظر او، دو ویژگی دارد:
الف. اعتقاد به امام زمان(عج) و نقش آن حضرت در زندگی مردم شیعه؛
ب. وجود روحانیت شیعه و نقش آن در حفظ دین.
این دو عامل باعث پویایی مذهب تشیّع شده است. از این رو فوکو، اعتقاد به امام زمان(عج) را عامل پویایی می‌داند. از نظر فوکو، اعتقاد به امام زمان(عج) از دو حیث، مهم تلقی شده است:
1. در جامعه شیعه ایران، مردم نه تنها تحصیل وضع مطلوب را غیر ممکن نمی‌دانند، بلکه وقوع آن را نیز، حتمی و لازم می‌شمارند. این اعتقاد، تأثیر زیادی در برانگیختن آنها به قیام و تلاش برای بهبودی اوضاع دارد.
فوکو در این باره می‌گوید: «نود درصد ایرانی‌ها شیعه‌اند و منتظر بازگشت امام دوازدهم‌اند، تا نظام راستین اسلام را در روی زمین مستقر کند؛ اما این اعتقاد هر روز نمی‌گوید که فردا حادثه بزرگ فرا خواهد رسید، همچنین همه شوربختی‌های جهان را هم نمی‌پذیرند[...] ما منتظر مهدی هستیم، اما هر روز، برای استقرار حکومتِ خوب، مبارزه می‌کنیم.»
وی، یکی از آثار اعتقاد به امام زمان(عج) را دفاع در برابر قدرت‌های فاسد و ستمگر می‌داند؛ و می‌گوید: «به انتظار آنکه امام دوازدهم با ظهور خود، از نو حق را به صورت کامل مستقر کند، باید از راه شناخت امام، از راه دوستی علی و خاندان او و حتی از راه شهادت، از امت در برابر قدرت فاسد، دفاع کرد.»
2. اعتقاد به امام زمان(عج)، موتور محرک هیجانات اجتماعی تشیّع را همواره روشن نگه داشته، مردم را در حالت آمادگی دائم قرار می‌دهد؛ چرا که وقتی انتظار فرج بر هر مسلمان شیعه واجب شد، آنها را در یک حالت آمادگی دائم قرار می‌دهد؛ بنابراین آنها برای هر حادثه‌ای آماده خواهند بود؛ به ویژه، بر خود واجب می‌بینند که زمینه ظهور امام را فراهم کنند، پس نه تنها در آمادگی کامل هستند، بلکه اقدام به اصلاح نیز، سرلوحه امورشان است.
***
نام کتاب: بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی(عج) در ایران معاصر
نویسنده: محمد صادق ربانی خوراسگانی
ناشر: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)
درباره کتاب: این کتاب پژوهشی است در قلمرو جامعه‌شناسی دین که با تلاش محمدصادق ربانی خوراسگانی نگارش یافته است. هدف اصلی نویسنده، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی(عج) است. نگارنده این پیامدها را در چهار فصل امید بخشی، پویایی اجتماعی، انسجام‌بخشی و کنترل اجتماعی سامان داده است.
. فیلسوف مشهور فرانسوی و نظریه‌پرداز فرامدرنیسم.
دوماهنامه امان شماره 39
