نشریه امان

(ایده‌ای برای پویایی مجالس سوگواری سیدالشهدا علیه السلام)
اشاره: وجود نازنین امام حسین علیه السلام، نعمت بزرگی است كه در روز قیامت و حسابرسی از او و محبت به او پرسیده خواهد شد. امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه «ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ یوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ» می‌فرماید: «مراد از این نعیم، دوستی ما اهل‌بیت و ولایت ما است كه خداوند در قیامت، پس از توحید و نبوّت، از مسئله ولایت ما خواهد پرسید، چرا كه اگر بنده از عهده این پرسش برآمده، بدان وفادار باشد، این امر او را به نعمت‌های جاودانه بهشت می‌رساند.»
این نوشتار، به بررسی جایگاه فرهنگ حسینی و مقدار آن در زندگی روزمره می‌پردازد و علت كمرنگی این فرهنگ را مربوط به جهت‌گیری ناقص عزاداری‌های حسینی می‌داند و عزاداری برای خون‌خواهی، به عنوان ایده‌ای قابل توجه برای پویایی بیشتر مجالس سوگواری حسینی مطرح می‌شود.

یك پرسش مهم
امام حسین علیه السلام كسی است كه جد بزرگوارش، رسول خداصلی الله علیه و آله، درباره‌اش فرمود: «[مقام‏] حسین بن علی در آسمان بالاتر از [مقام‏] او در زمین است، و در طرف راست عرش الهی، درباره او چنین نوشته شده است: چراغ هدایت و كشتی نجات، امام استوار، مایه عزّت و افتخار و [دریای‏] علم و گنجینه». پرسش این است كه ما و جامعه ما، چقدر از این چراغ هدایت، در دنیای تاریك و از این كشتی نجات، در گرفتاری‌های زندگی فردی و اجتماعی خود استفاده كرده‌ایم؟
از مجالس عزا تا متن زندگی
یکی از راه‌های درک و محک میزان بهره‌مندی‌مان از حضرت سیدالشهدا علیه السلام در زندگی، توجه به نحوه برگزاری مجالس عزای حضرت اباعبدالله علیه السلام و پاسخ به این پرسش است كه آیا ما حق سوگواری ایشان را در این مجلس ادا كرده‌ایم؟ آیا امام حسین علیه السلام با این هدف شهید شد كه امت اسلام فقط برایش اشك بریزند و نذر کنند؟ آیا ما در روز قیامت، در مقابل پرسش از نعمت سیدالشهدا علیه السلام، پاسخ مناسبی خواهیم داد؟ آیا تا به حال به این سخن امام صادق علیه السلام اندیشیده‌ایم كه فرمود: «همه شما از نعمت وجود امام، سؤال می‌شوید كه آیا آن را شناختید و حقش را ادا كردید؟»
متفاوت بودن سوگواری برای شهید
گاهی برای كسی عزاداری می‌كنیم كه به مرگ طبیعی از دنیا رفته است؛ اما گاهی، یكی از بهترین عزیزان ما ناجوانمردانه و مظلومانه به شهادت رسیده است. آیا شیوه و محتوای عزاداری برای این دو یکسان است؟ آیا سخنرانی و مداحی برای یك شهید با سخنرانی و مداحی در یک مراسم ترحیمِ معمولی متفاوت نیست؟
اگر بپذیریم كه شیوه این دو نوع سوگواری متفاوت است، پرسش این است كه حضرت سید الشهدا علیه السلام و یاران بی‌نظیر ایشان به مرگ طبیعی از دنیا رفته‌اند یا شهید شده‌اند؟ اگر آنها شهید شده‌اند، آیا این شیوه عزاداری معمول در شأن یك شهید مظلوم است؟ آیا در زمان دفاع مقدس، وقتی یكی از بستگان ما شهید می‌شد، همان‌گونه عزاداری می‌كردیم كه برای یك مرحوم شده به مرگ طبیعی؟ آیا حس انتقام خونِ به ناحق ریخته‌اش در سخن و شعر ما جاری نبود؟
عزاداری برای خون‌خواهی
با چنین شناختی، اگر ما به پیكر غرق به خون حسین بن علی علیه السلام و همه مصیبت‌هایی كه بر ایشان و اهل‌بیت و همراهان او وارد شده، نگاه و در اهداف قیامش تفکر کنیم، باید شیوه عزاداری ما برای این امام بزرگوار، به گونه‌ای باشد كه هر کس سوگواری ما را دید، دریابد كه او را به ناحق كشتند، نه مانند كسی كه به مرگ طبیعی از دنیا رفته است. برآیند این معرفت این است كه در مجالس سوگواری سیدالشهدا علیه السلام، مختار گونه حس انتقام و خون‌خواهی از قاتلان و دشمنان آن حضرت در ما زنده شده، خود را برای خون‌خواهی ایشان مهیا خواهیم كرد.
نگاهی به فرهنگ سوگواری پیشوایانِ ما نشان می‌دهد ائمه معصوم علیهم السلام سعی داشتند همین نگاه را در عزاداری امام حسین علیه السلام به ما بشناسانند؛ چنانكه در دو فراز از زیارت عاشورا با عباراتی نظیر «یَرزقنی طلبَ ثارِک مَعَ اِمامٍ مَنصور» و «اَن یَرزُقَنی طَلَبَ ثارِکُم مَع اِمامٍ هُدًی[مهدی] ظاهر ناطق» به حسّ انتقام و خون‌خواهی در رکاب امام زمان(عج) تصریح شده و امام رضا علیه السلام در بیان سوگواری برای امام حسین علیه السلام می‌فرماید: «اگر برای چیزی گریه خواهی كرد برای حسین علیه السلام گریه كن كه... سرش را بریدند و هجده نفر از خاندانش با او كشته شدند در حالی که روی زمین مانندی نداشتند و آسمان‌های هفت‏گانه و زمین برای كشتن او گریستند و چهار هزار فرشته برای یاری‌اش به زمین آمدند ولی دیدند كشته شده است؛ آنها بر سر قبرش ژولیده و خاك‌آلود باشند تا قائم(عج) ظهور كند و یاری‌اش نمایند و شعار آنها یا لثارات الحسین است‏.»
عاشورا، روزی است كه خلیفه خدا و رسولش در زمین و چراغ هدایت بشر، یعنی امام حسین علیه السلام، به شهادت رسیده و غم و اندوه امام زمان(عج) به اوج می‌رسد؛ بنابراین غم و اندوه منتظران امام زمان علیه السلام هم در روز عاشورا، به اوج خود می‌رسد. عاشورا روز ظهور خون‌خواهِ حسین و زمان وقوع این آیه است كه: «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیهِ سُلْطاناً فَلا یسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ كانَ مَنْصُوراً»، زیرا امام باقر علیه السلام در مورد شخص مظلوم در این آیه و خون‌خواهِ او فرمود: «او حسین بن علی است که مظلوم، کشته شد و ما اولیای دمِ او هستیم و قائم از ما وقتی قیام کند انتقام خون او را خواهد گرفت.»
انتظار و انتقام
علاوه بر آنچه بیان شد، در فرهنگ شیعی، پیوند انتظار و انتقام، از دیگر مؤلفه‌های سوگواری مطلوب است. امام باقر علیه السلام فرمود: «وقتی شیعیان در روز عاشورا به هم می‌رسند به هم تسلیت و تعزیت بگویند.» یكی از یاران ایشان می‌پرسد: چگونه به همدیگر تسلیت گوییم؛ ایشان فرمود: «بگویید: عَظَّمَ اللهُ أُجُورَنَا بِمُصَابِنَا بِالْحُسَینِ وَ جَعَلَنَا وَ إِیاكُمْ مِنَ الطَّالِبِینَ بِثَأْرِهِ مَعَ وَلِیهِ وَ الْإِمَامِ الْمَهْدِی مِنْ آلِ مُحَمَّد؛ خداوند پاداش ما را در مصیبت امام حسین علیه السلام زیاد فرماید و ما و شما را از خوان‌خواهان ایشان همراه ولی‌دمشان و امام مهدی از آل محمد قرار دهد»؛ اگر اندكی در این سخن بیندیشیم، می‌بینیم ائمه ما چطور در اندیشه انتقام و خون‌خواهی امام حسین علیه السلام هستند كه حتی در تسلیت دادن هم، به این امر اشاره می‌كنند؛ این یعنی: ای شیعه! چرا نشسته‌ای؟ برای خون‌خواهی فرزند رسول خدا و علی و فاطمه به‌پا خیز! بزرگداشت امام حسین علیه السلام فقط به گریه و سینه زدن نیست، بلند شو تا با رهبری حضرت مهدی(عج)، انتقام خونِ به ناحق ریخته حسین علیه السلام را از ظالمان بگیری.
در مورد دیگری ببینید كه امام صادق علیه السلام در زیارت امام حسین علیه السلام می‌فرماید: «خداوندا! ما را در دنیا و آخرت از کسانی قرار ده که امام زمان(عج) را یاری می‌کنند و به وسیله آنها دینت را یاری می‌‌دهی؛ سپس گونه‌ات را بر قبر امام حسین قرار داده و بگو: خدایا! ای پروردگار حسین! خدایا! ای ربّ حسین! انتقام خون حسین علیه السلام را بگیر. خدایا! ای پروردگار حسین، از کسانی که به کشته شدن حسین علیه السلام راضی هستند انتقام بگیر. خدایا! ای رب حسین! از کسانی که با حسین علیه السلام مخالفت کردند و یا به قتل حسین شاد شدند انتقام بگیر.»
آمادگی برای خون‌خواهی
بر پایه آنچه تبیین شد، عزاداران امام حسین علیه السلام، باید خود را برای خون‌خواهی مهیا کرده، منتظر ظهور مهدی موعود(عج) باشند تا به سپاه او كه منتقم خون امام حسین علیه السلام است، ملحق شوند؛ چرا كه عاشق امام حسین علیه السلام، با كسب آمادگی و مزین شدن به فضایل اخلاقی، خود را به سپاه حضرت مهدی علیه السلام داخل می‌کند؛ همان‌ها كه امام صادق علیه السلام در وصفشان فرمود: «هُمْ مِنْ خَشْیه اللهِ مُشْفِقُونَ یدْعُونَ بِالشَّهَادَه وَ یتَمَنَّوْنَ أَنْ یقْتَلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ شِعَارُهُمْ یا لَثَارَاتِ الْحُسَین‏؛ آنها از شدت خشیت الهی، ترسانند و درخواست شهادت دارند و آرزو می‌کنند که در راه خدا کشته شوند؛ شعارشان یا لثارات الحسین است». خوشا به حال آنهایی كه در زندگی چنین‌اند و مجالس عزاداری را به كلاسی برای تبیین خون‌خواهی و تربیت یاران خون‌خواهِ حسین علیه السلام، تبدیل می‌كنند؛ چرا که تنها در این صورت است كه سزاوار مدح امام سجاد علیه السلام می‌شوند كه فرمود: «مردمِ زمان غیبت او كه معتقد به امامت او و منتظر ظهورش هستند، از مردم هر زمانی با فضیلت‌ترند، زیرا خدای تبارك و تعالی عقل و فهم و معرفتی به آنها عطا كرده است كه غیبت، نزد آنها همچون مشاهده است و آنها در آن زمان به مانند مجاهد در ركاب رسول خداصلی الله علیه و آله با شمشیر هستند. آنان به حق و قطعاً مخلصان و شیعیان ما و دعوت‌کنندگان به دین خدای عزوجل در پنهان و آشكار می‌باشند.»
آری، حاصل چنین اندیشه و نگاهی، تربیت افرادی با روحیه همراهی و شهادت‌طلبی با امامان معصوم است؛ همان‌ها که هر زمان به یاد سیّدالشهدا می‌افتند می‌گویند: «یا لیتنی کُنتُ مَعَهم فأفوز فوزاً عظیماً؛ ای کاش با آنها بودم و به فوز عظیم می‌رسیدم.»
سوتیتر
ـ عزاداران امام حسین علیه السلام، باید خود را برای خون‌خواهی مهیا کرده، منتظر ظهور مهدی موعود(عج) باشند تا به سپاه او كه منتقم خون امام حسین علیه السلام است، ملحق شوند.
ـ خوشا به حال آنهایی كه در زندگی چنین‌اند و مجالس عزاداری را به كلاسی برای تبیین خون‌خواهی و تربیت یاران خون‌خواهِ ‌حسین علیه السلام، تبدیل می‌كنند.


*. کارشناس ارشد مهدویت.
. تكاثر/ 8: «سپس در آن روز (همه شما) از نعمت‌هايی که داشته‏ايد بازپرسی خواهيد شد!»
. عيون أخبار الرضا، ج 2، ص 129.
. كمال الدين و تمام النعمه، ج 1، ص 264.
. دعائم‏الإسلام، ج 2، ص 116.
. الأمالی للصدوق، ص 130.
. اسراء/ 33: «و کسی را که خداوند خونش را حرام شمرده، نکشيد، جز بحق! و آن کس که مظلوم کشته شده، برای ولی‌‌اش سلطه (و حق قصاص) قرار داديم؛ اما در قتل اسراف نکند، چرا که او مورد حمايت است!»
. تفسيرالعياشي، ج 2، ص 290.
. وسائل‏الشيعة، ج 14، ص 509 .
. «اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا مِمَّنْ تَنْصُرُهُ وَ تَنْتَصِرُ بِهِ لِدِينِكَ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ ثُمَّ تَضَعُ خَدَّكَ عَلَيْهِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ رَبَّ الْحُسَيْنِ اشْفِ صَدْرَ الْحُسَيْنِ اللَّهُمَّ رَبَّ الْحُسَيْنِ اطْلُبْ بِدَمِ الْحُسَيْنِ اللَّهُمَّ رَبَّ الْحُسَيْنِ انْتَقِمْ مِمَّنْ رَضِيَ بِقَتْلِ الْحُسَيْنِ اللَّهُمَّ رَبَّ الْحُسَيْنِ انْتَقِمْ مِمَّنْ خَالَفَ الْحُسَيْنَ اللَّهُمَّ رَبَّ الْحُسَيْنِ انْتَقِمْ مِمَّنْ فَرِحَ بِقَتْلِ الْحُسَيْن‏»؛ كامل‏الزيارات، ص 238.
. بحارالأنوار، ج 52، ص 308.
. كمال الدين و تمام النعمه، ج ‏1، ص 320.
. از کلمات امام رضا علیه السلام؛ الأمالی للصدوق، ص 130.

حسن ملایی* ـ دوماهنامه امان شماره 39