نشریه امان

(گفتاری از استاد شهید مرتضی مطهری)
اشاره:
روز سیزدهم فروردین در تقویم جمهوری اسلامی ایران به نام «روز طبیعت» ثبت شده است. مردم کشورمان، همه ساله، در این روز به عنوان «سیزده به در» به پارک‌ها و تفریحگاه‌ها و یا فضاهای سبز خارج از شهرها می‌روند و این روز را در آن مکان‌ها می‌گذرانند که بسیار نیکوست. اما برخی بدین سبب از خانه خارج می‌شوند که به خیال خودشان نحوست این روز را از خود دور کنند. متن زیر گفتار شهید آیت‌الله مرتضی مطهری را درباره نحوست ایام و روزها.
شاید بهتر بود عنوان بحث را به جای «خرافه سیزده»، «دفاع از سیزده» قرار می‌دادیم؛ چرا که برخی از انسان‌های نادان برای این عدد، بدون ارتکاب هیچ جرم و جنایتی، نحوست قائل شده و گناهان خود و آثار سوء آنها را به نحوست این عدد نسبت داده و زیرکانه یا احمقانه، مسئولیت کارهای خود را بر عهده آن می‌گذارند.
در میان آنچه بشر برایش نحوست قائل است، اعداد سهم بیشتری دارند و در میان اعداد هم، از همه بیچاره‌تر، عدد 13 است....
لااقل دو خاصیت هست که به نظر می‌رسد باعث پيدایش فکر نحوست اشیا و اعداد شده است؛ یکی این که بشر چون خودخواه است، نمی‌خواهد مسئولیت شکست‌هایش متوجه خودش شود؛ لذا دنبال چیزی می‌گردد که بگوید این شکست به خاطر جهل و فکر و عمل نادرست من نبود، بلکه ناشی از چیز دیگری بود، مثلاً به خاطر عدد سیزده یا صدای کلاغ یا دیدن جغد و یا چیز دیگری بوده است.
دوم این‌که انسان، روح تنبلی دارد. در عین حال، اگر بخواهد علت قضایا را بداند، باید با روش‌های علمی و عقلی، کاوش و تفحص کند.
مثلاً اگر در جنگی شکست خورده است و می‌خواهد علت اصلی شکست را بیابد، دو تا ناراحتی دارد: یکی این‌که به این نتیجه می‌رسد که خودش مسئول آن شکست بوده،‌ و دیگر این‌که باید مدت‌ها زحمت بکشد که آن علت را از بین ببرد، مثلاً خودش را اصلاح کند. ولی با یک کلمه خود را راحت می‌کند و می‌گوید: «علتش این بود که مثلاً روز چهارشنبه جنگ را شروع کردیم!»
قرآن کریم، این مسئله را به شکل عجیبی مطرح می‌کند؛ به اقوامی هم‌چون آل فرعون، قوم عاد و... نسبت می‌دهد که این‌ها در مقابل دعوت پیامبران، فال بد می‌زدند و سپس در آیات زیادی با کمال صراحت می‌گوید: منشأ هر فال بد و نحوستی در خود بشر است، یعنی فکر انسان و اخلاق و اعمال خود او شوم است؛ «دائُکَ مِنکَ وَ دوائُکَ فیکَ»، یعنی منشأ بدبختی و شومی، تو و راه درمانش هم درخود تو است. پیامبرصلی الله علیه و آله هم با کمال صراحت فرمودند: «در امت من، فال بد زدن وجود ندارد.» خود ایشان، اشیا و امور را به فال نیک می‌گرفت و هیچ وقت فال بد نمی‌زد.
مسئله فال بد زدن به هر عنوانی در اسلام محکوم است و در سراسر تعالیم اصیل اسلامی کلمه‌ای موافق آن پیدا نمی‌کنید. جالب است که در قرآن کریم، دو بار کلمه «نحس» نازل شده و در هر دو جا هم در مورد عذاب قوم عاد می‌باشد: «فی یَوِم نَحسٍ مُستَمِر» یا «فی أیّامٍ نَحِسات.»
معنای نحس بودن چیست؟ در معنی کلمه «نحس» بین مفسرین اختلاف است؛ برخی گفته‌اند: مقصود، روز پر باد و غباری بوده، چون مفهوم کلمه نحس، همان ترسناک و سخت و شدت‌آور است. بعضی گفته‌اند: همان معنی «شومی» است. این ظاهراً جالب‌تر است؛ زیرا خود قرآن می‌گوید: عذاب آنها به خاطر گناهانشان بوده و هر روزی که مردم به کیفر اعمال خود برسند، آن روز برایشان نحس و شوم است؛ حال شنبه باشد یا یکشنبه یا روز دیگر، اول ماه باشد یا دوم یا سیزدهم یا... . بنابراین اگر ملتی به عقوبت اعمالشان گرفتار شوند، بدانند که در روز نحسی قرار دارند. تمام ملل مسلمان، امروز در ایام نحسی به سر می‌برند. حال راه نجات چيست؟ این است که از خانه بيرون برويم، سمنو بپزيم و سبزه گره بزنيم؟! خير! بايد از خودمان و رفتار و عادات و ملكات زشتمان بيرون بياييم. خانه و سبزه و سيزده چه گناهي دارند؟!
در کتاب «تُحَفُ العقول؛ نقل شده که کسی می‌خواست خدمت امام هادی علیه السلام برود در حالی که انگشتش زخم شده بود و در راه، سواری هم به وی تنه زد و کتفش مجروح شد و هنگامی که وارد خانه حضرت می‌شد، به علت ازدحام جمعیت، قسمت‌هایی از لباسش پاره شد. تا امام را دید گفت: این روز، چه روز بدی بود، خدا مرا از شر آن نگاه دارد. حضرت فرمود: «تو از یک طرف به خانه ما می‌آیی و از طرف دیگر چنین حرفی می‌زنی؟ حضرت فرمود: «گناه خودت را به گردن آن کسی می‌گذاری که گناهی ندارد؟! » به گردن روز و روزگار می‌گذاری؟! آن شخص، با این سخن حضرت، فهمید که اشتباه کرده است و استغفار کرد.
بر این اساس سیزده به درِ واقعی ما این است که از خانه‌های تنگ و تاریک افکار خرافی خودمان به صحرای دانش و بینش خارج شویم.


. رُفِعَ عَن اُمَّتِیَ الطِّیَرَةُ.
. سوره قمر/19. «در يک روز شوم مستمر بر آنان [عذاب] فرستاديم...».
. سوره فصلت/16. «در روزهايى شوم و پر غبار».
. تَرمی بِذَنبِکَ مَن لا ذَنبَ لَهُ.
. مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج 25، ص 404.
. یادداشت‏ها، ج 6، ص 131.

دوماهنامه امان شماره 41