عاص بن وائل سهمی، یکی از مشرکان مکه بود. یک روز کنار باب بنی السهم، یکی از درهای مسجد الحرام، با رسول گرامی اسلام ملاقات کرد و با آن حضرت به گفت‌وگو پرداخت. قریشیها که شاهد این منظره بودند از او پرسیدند: «با چه شخصی سخن میگفتی؟» پاسخ داد: «با ابتر!»كوثر چیست؟
حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی
چرا این هدیه، نفیس است؟ در ماجرای فتح مكه كه مشركان دسته دسته و فوج فوج به اسلام وارد میشدند، خداوند، تنها دستور می‌دهد که ای پیامبر تسبیح بگو: «رَأیتَ النَّاس یدخلون فی دینِ اللَّه أفواجا فَسَبّح»؛ اما وقتی به او می‌گوید ما به تو كوثر عطا کردیم دستور می‌دهد: «فصلّ لربّك؛ ای پیامبر نماز بگذار». گویا اهمیت كوثر از اسلام آوردن مشركان بیشتر است. برویم سراغ قرآن ببینیم معنای کوثر چیست؟
إِنَّآ أَعْطَینَاكَ الْكَوْثَرَ
در آخرین آیه سوره کوثر، خداوند متعال میفرماید: «إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ». از این آیه استفاده می‌شود كه مراد از كوثر چیزی ضد ابتر است؛ عرب به افراد بیعقبه و بینسل كه فرزند پسر ندارند و با مردن، آثارشان محو می‌شود، ابتر می‌گوید.
البتّه كوثر، معنایی عام دارد و شامل هر خیر كثیر می‌شود؛ ولی مقصود خداوند از کوثر در این آیه، هیچ چیز نیست مگر همان ذریه پاک رسول‌الله از نسل فاطمه زهرا سلام الله علیه و آله. زیرا:
* اگر مراد از كوثر اخلاق نیك باشد، پیامبر که دارای خلق عظیم بود. «وَإِنَّكَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ» بر این اساس معنا ندارد که خداوند به ایشان چیزی بدهد که خود داراست.
* اگر مراد از كوثر، عبادت باشد، حضرتش به قدری عبادت میكرد كه آیه نازل شد: «ما قرآن را نفرستادیم تا این گونه خود را به مشقّت اندازی؛ مَا أَنزَلْنَا عَلَیكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَی.»
* اگر مراد از كوثر، امّت كثیر باشد، طبق وعده الهی اسلام بر تمام جهان غالب خواهد شد: «لِیظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ كُلِّهِ».
* اگر مراد از كوثر، شفاعت باشد، خدا تا جایی كه پیامبر راضی شود از امّت او میبخشد: «وَلَسَوْفَ یعْطِیكَ رَبُّكَ فَتَرْضَی».
پس مراد همان ذریه اوست به خصوص با توجه به شأن نزول این سوره، معلوم می‌شود که غیر فرزندان حضرت فاطمه سلام الله علیه و آله چیز دیگری مراد نمی‌باشد.
مقایسه‌ای بین دو سوره کوثر و تکاثر
1. كوثر ارزش است و تكاثر ضدّ ارزش، زیرا اولی عطیه الهی است كه دنبالهاش ذكر خداست: « أَعْطَینَاكَ الْكَوْثَرَ، فَصَلِّ...» ولی دوّمی یك رقابت منفی كه دنبالهاش غفلت از خداست: «أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ».
2. كوثر ما را به مسجد میبرد برای نماز: «فَصَلِّ لِرَبِّكَ» و تكاثر ما را به گورستان میبرد برای سرشماری مردگان: « حَتَّی زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ».
3. در عطای كوثر بشارت است: «إِنَّا أَعْطَینَاكَ الْكَوْثَرَ»؛ و در تكاثر تهدیدهای پی در پی: « كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ ثُمَّ كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ».
4. كوثر، عامل رابطه با خالق است: «أَعْطَینَاكَ الْكَوْثَرَ، فَصَلِّ...» و تكاثر، وسیلهای برای سرگرمی با مخلوق: «أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ».
**
حاشیه
شأن نزول سوره کوثر
عاص بن وائل سهمی، یکی از مشرکان مکه بود. یک روز کنار باب بنی السهم، یکی از درهای مسجد الحرام، با رسول گرامی اسلام ملاقات کرد و با آن حضرت به گفت‌وگو پرداخت. قریشیها که شاهد این منظره بودند از او پرسیدند: «با چه شخصی سخن میگفتی؟» پاسخ داد: «با ابتر!»
این پاسخ به آن رو بود که آن حضرت فرزند پسری نداشت و عرب جاهلی کسانی را که دارای فرزند پسر نباشند «ابتر» قلمداد میکرد؛ زیرا تنها راه استمرار اهداف فرد را در وجود پسر میدانستند. در این هنگام سوره کوثر نازل شد و بیان داشت: «که آن کسی که گفت ابتر خودش ابتر است.» این خبر غیبی محقق شد. پیامبر نسلش استمرار پیدا کرد و نسل عاص بن وائل از بین رفت و نابود شد.
. سوره کوثر/ 1.
. سوره قلم/ 4.
. سوره طه/ 2.
. سوره توبه/ 33.
. سوره ضحی/ 5.
. مجمع البیان، ج 5، ص 549؛ المیزان، ج 20، ص 372؛ درالمنثور، ج 8، ص 652.
دوماهنامه امان شماره 41
