كلمه «خُلق» به صفاتی گفته میشود كه با سرشت و خوى انسان عجین شده باشد و به رفتارهاى مقطعی و موقّت اطلاق نمی‌شود. درباره «خلق عظیم» تفسیرهاى مختلفی شده است، از جمله:.....
اشاره
روز هفدهم ربیع‌الاول، مصادف با سالروز ولادت با سعادت اشرف مخلوقات عالم، حضرت نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله است. مناسب دیدیم از میان فضایل بی‌‌شمار آن حضرت، برای الگوگیری از منش بزرگوارانه ایشان، به برخی از ویژگی‌های رفتاری آن حضرت اشاره کنیم. سرآغاز کلام را هم، زبان وحی قرار دادیم.
خداوند در آیه چهارم سوره قلم، می‌فرماید:«وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِیمٍ ؛ و حقّاً كه تو بر اخلاق بزرگی استوارى.»
كلمه «خُلق» به صفاتی گفته میشود كه با سرشت و خوى انسان عجین شده باشد و به رفتارهاى مقطعی و موقّت اطلاق نمی‌شود. درباره «خلق عظیم» تفسیرهاى مختلفی شده است، از جمله:
الف. تخلّق به اخلاق اسلام و طبع بزرگ؛
ب. صبر بر حق و تدبیر امور بر اقتضاى عقل؛
ج. برخورد بزرگوارانه با مخالفان؛ چنان كه خداوند او را به این شیوه، مأمور ساخته بود: «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلین؛ با آنها مدارا کن و عذرشان را بپذیر و به نیکی‌ها دعوت نما و از جاهلان روی بگردان.»
د. مكارم اخلاق؛ چنانكه از آن حضرت روایت شده كه فرمود: « إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَكَارِمَ الْأَخْلَاق» و فرمود: «ادّبنی ربّی فاحسن تأدیبی؛ پروردگارم مرا تربیت نمود و چه خوب تربیت نمود.»
به هر صورت اخلاق پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، تجسم آیات قرآن بود. مرحوم علامه طباطبایی در جلد ششمِ تفسیر المیزان حدود 27 صفحه در زمینه اخلاق و سنن و آداب زندگی رسول اکرم صلی الله علیه و آله بحث روایی کرده‌اند كه در اینجا فهرست‌وار به برخی از آنها اشاره می كنیم:
1. با بردگان [طبقه ضعیف جامعه]، هم‌غذا می‌شد.
2. بر زمین می نشست.
3. حیا مانعش نمی شد كه نیازهاى خود را از بازار تهیه كند.
4. هم به توانگران و هم به فقرا دست می داد و دست خود را نمی كشید تا طرف، دست خود را بكشد.
5. به هركس میرسید ـ چه بزرگ و چه كوچك ـ سلام مىكرد.
6. كم‌خرج، كریم‌الطبع و خوش‌معاشرت بود.
7. همواره متواضع بود، بدون اینكه از خود ذلّتی نشان دهد.
8. سخاوتمند بود، بدون اینكه اسراف ورزد.
9. بسیار مهربان بود.
10. هر گز دستِ طمع به سوى چیزى دراز نكرد.
11. هنگام بیرون رفتن از خانه، خود را در آینه می دید، موى خود را شانه میزد و چه بسا این كار را در برابر آب انجام میداد.
12. هیچ‌گاه در مقابل دیگران پاى خود را دراز نمی كرد.
13. همواره بین دو كار، آن را که دشوارتر بود انتخاب میكرد.
14. هیچ وقت به خاطر ظلمی كه به او می‌شد در صدد انتقام بر نمی آمد، مگر آنكه محارم خدا هتك شود كه به خاطر هتك حرمت، خشمگین می‌شد.
15. هیچ وقت در حال تكیه كردن غذا میل نكرد.
16. هیچ وقت شخصی از او چیزى درخواست نكرد كه جواب «نه» بشنود و حاجت حاجتمندان را رد نكرد.
17. مردم، آن حضرت را به بوى خوشی كه از او به مشام می رسید، می شناختند.
18. وقتى در خانه مهمان داشت، اولین كسی بود كه شروع به غذا می كرد و آخرین كسی بود كه دست از غذا خوردن میكشید تا مهمانان راحت غذا بخورند.
19. بر سر سفره، همیشه از غذاى جلوى خود میل میفرمود.
20. آب را با سه نفس می آشامید.
21. وقتى دعا میكرد، سه بار دعا میفرمود و هنگامی که سخن می گفت در كلام خود تكرار نداشت.
22. اگر اذن دخولِ به خانه مردم را می گرفت، سه بار تكرار میفرمود.
23. نگاه خود را بین افرادى كه در محضرش بودند تقسیم میكرد [به یک نفر خیره نمی‌شد].
24. هرگاه با مردم سخن می گفت، در حرف زدن تبسم میفرمود.
. سوره قلم/ 4.
. سوره اعراف/ 199.
. طبرسی، تفسیر مجمع البیان.
. المیزان، ج 6، ص183 تا 210.
. پرتوی از نور، محسن قرائتی، ص 378 تا 380.
حجت‌الاسلام والمسلمین محسن قرائتی ـ دوماهنامه امان شماره 40
