چنان که در سلامت جسم، فعل و ترک (دارو و پرهیز) هر دو با هم موثر است، در سلامت و تهذیب روح نیز فعل و ترک هر دو لازم است مانند ادای واجبات و ترک محرمات، تولی و تبری، به جا آوردن مستحبات و ترک مکروهات و...، و این فعل و ترک در جمیع مراحل باید همچنان ادامه یابد، زیرا بدون آن هیچ عملی پذیرفته نیست و آن ها که صالح و طالح و بد و خوب را با هم مخلوط می کنند، راه به جایی نمی برند
«پس من نزدیکم و به ندای هر خواننده‌ای که مرا بخواند، پاسخ می دهم»
چگونه می توان مورد توجه و رضای امام عصر(عج) که ولی خداست و رضای او رضای خدا است ، قرار گیریم؟ آیا راهی جز تهذیب نفس وجود دارد؟.
در پاسخ به این پرسش که چگونه انسان می‌تواند خود را تهذیب کند، باید به چند نکته اساسی توجه کرد:
1. چنان که در تربیت و سلامت بدن ریاضت و ورزش لازم است، در خودسازی نیز جهاد با نفس ضرورت دارد.
2. همان گونه که در تربیت جسم از اندک آغاز کرده، به تدریج بالا می روند، در تربیت روح نیز باید از اندک آغاز کرد و به تدریج به مراحل بالا و بالاتر رسید. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «به راستی این دین استوار و پابرجا است. با مدارا در آن وارد شوید و بندگان خدا را به زور به عبادت وادار نکنید که، مانند سوار وامانده‌ای خواهید شد که نه راه طی کرده و نه مرکب را سالم نگه داشته است».(1)
3. چنان که در ورزش بدنی ، تداوم و استمرار لازم است، در جهاد با نفس نیز تداوم شرط است که خداوند تعالی فرموده: «آنان که می گویند پروردگار ما خدای یکتا است؛ سپس بر این گفتار استوار و پابرجا بمانند، فرشتگان بر آنها فرود آیند و به آنها گویند مترسید و اندوهناک مباشید» .(2) همچنین در حدیثی از امام باقرعلیه السلام نقل شده است: « محبوب‌ترین کار نزد خدای عزوجل آن است که بر آن مداومت کند هر چند اندک و ناچیز باشد» .(3)
به قول شاعر:
رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود
رهرو آن نیست که گه تند و گهی خسته رود
4. چنان که در سلامت جسم، فعل و ترک (دارو و پرهیز) هر دو با هم موثر است، در سلامت و تهذیب روح نیز فعل و ترک هر دو لازم است مانند ادای واجبات و ترک محرمات، تولی و تبری، به جا آوردن مستحبات و ترک مکروهات و...، و این فعل و ترک در جمیع مراحل باید همچنان ادامه یابد، زیرا بدون آن هیچ عملی پذیرفته نیست و آن ها که صالح و طالح و بد و خوب را با هم مخلوط می کنند، راه به جایی نمی برند، چنان که فرمود: « إِنَّما یتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِین » (4)
« خداوند فقط از اهل تقوا می پذیرد».
5. مهمترین چیزی که در جمیع مراحل باید رعایت شود، حضور قلب و اخلاص است. همان گونه که در ورزش‌های جسمانی تمرکز اراده موثر است، در عبادات شرعی و جهاد با نفس نیز تمرکز اراده و اخلاص در نیت و حضور قلب نقش اساسی را ایفا می کند. خداوند متعالی در قرآن کریم مکرر بر این نکته تاکید دارد که در مسیر دین و پرستش باید اخلاص داشته باشید؛ چنان که می فرماید:
« به آنها دستور داده نشده بود، جز این که خدا را با کمال اخلاص پرستش کنند».(5)
پس از توجه به این نکات و دقت و کاوش در این موارد، نخستین گام در این وادی خودشناسی و خداشناسی است؛ « معرفه النفس » که در شماره‌های بعدی به این مهم خواهیم پرداخت.
1.اصول کافی ج2، ص86 باب « الاقتصاد فی العباده».
2.فصلت،30.
3.اصول کافی، ج 2/ص82 باب « استواء العمل و المداومه علیه».
4.انشقاق،6.
5.بیّنه،5.
. الكافي 2 488 باب من أبطأت عليه الإجابة .....
. الكافي 1 181 باب معرفة الإمام و الرد إليه .....
هاشمی ـ پیش‌شماره دوم امان
