نشریه امان

مکه و مسجدالحرام

از آنجا که محل ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف و آغاز قیام جهانی آن حضرت، شهر مکه ـ در مسجدالحرام و از کنار کعبه، میان رکن و مقام ـ می‌باشد، در این نوشتار به طور اختصار در مورد اهمیت این مکان مقدس سخن خواهیم گفت.

مکه که «امّ‌القری» نام گرفته و به واسطۀ قرار گرفتن مسجدالحرام و کعبه در آن مقدس‌ترین شهر در روی زمین است، در بخش غربی جزیرۀ العرب و نجد قرار دارد. تاریخ بنا و آبادی آن به زمان حضرت ابراهیم علیه السلام و فرزندش اسماعیل علیه السلام باز می‌گردد. بر حسب آنچه در تورات آمده حضرت ابراهیم علیه السلام در سال 1892 پیش از میلاد مسیح علیه السلام به این سرزمین وارد شده است.

مکه اسامی فراوانی[1] دارد که قرآن بعضی از آن‌ها را ذکر کرده است.

کعبه اولین خانه‌ای است که خداوند برای انسان‌ها قرار داده است چنانچه قرآن می‌فرماید: « إِنَّ أَوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذی بِبَكَّةَ مُبارَكاً وَ هُدىً لِلْعالَمینَ »[2]

براساس برخی از روایات، حضرت آدم علیه السلام کعبه را بنا کرد. و آن برقرار بود تا اینکه در طوفان نوح از نظرها پنهان شد. قرن‌ها بعد خداوند، مکان آن را به حضرت ابراهیم علیه السلام نشان داد و او را مأمور تجدید بنای کعبه گردانید.

از امام صادق علیه السلام نقل شده است که «خداوند عزوجل، زمین را از زیر کعبه تا منی گسترش داد و سپس آن را از منی به سوی عرفات گسترانید، پس زمین از عرفات است و عرفات از منی است و منی از کعبه است.[3]»

فضائل مکه و مسجدالحرام

محدوده‌ای از فضای اطراف کعبه را مسجدالحرام می‌خوانند. این مسجد یکی از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین مساجد در تاریخ اسلام به شمار می‌رود. از ویژگی‌های خاص مسجدالحرام این است که هر کس بدان در آید در امان خواهد بود همچنین از فضایل دیگر آن این است که روایات متعددی آنجا را محل ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف دانسته‌اند.

از ویژگی‌های دیگر آن، اینکه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «ثواب یک رکعت نماز در مسجد من از هزار رکعت نماز در مساجد دیگر جز مسجدالحرام بیشتر است و نماز در مسجدالحرام از نماز در مسجد من به اندازۀ صد نماز افضل است.»

در روایت دیگری نیز آمده است: «ثواب یک رکعت نماز در مسجدالحرام به اندازه یکصد هزار رکعت در مساجد دیگر است.[4]»

آثار مقدس مسجدالحرام و کعبه:

1. حجرالاسود

کعبه دارای ارکان چهارگانه‌ای است که به رکن اسود، رکن شامی، رکن غربی، و رکن یمانی معروف می‌باشد.

حجرالاسود، سنگ سیاهی است که در رکن اسود (رکن عراقی) نصب شده است.

در بسیاری از روایات آمده است که حجرالاسود از سنگ‌های بهشتی است که همراه آدم به زمین فرود آمد.[5]

همچنین در روایات آمده است که این سنگ در آغاز سفید بود، اما گناهانی که از فرزندان آدم سرزد، سبب سیاه شدن آن گردید.[6]

استلام و بوسیدن حجرالاسود سفارش شده چراکه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ، مقید به استلام و بوسیدن آن بوده است. حجرالاسود همچنین آغاز و پایان طواف می‌باشد.مراد از رکن هرگاه مطلق و بدون قید مطرح گردد،رکنی است که در آن حجر الاسود قرار دارد.

2. ملتزم

قسمتی از پایین دیوار کعبه را که در یک سوی آن حجرالاسود و در سوی دیگرش، باب کعبه قرار دارد، «ملتزم» می‌نامند. ملتزم، محلی است که دعا در آن پذیرفته می‌شود و بنده‌ای نیست که در آنجا خدا را بخواند و خداوند دعایش را اجابت نکند.[7] امام صادق علیه السلام در این باره می‌فرماید: «هیچ بنده‌ای در اینجا اعتراف به گناهانش نمی‌کند و طلب استغفار نمی‌نماید، جز آنکه خداوند او را می‌بخشد.»[8]

مقابل ملتزم، در آن سوی دیگر کعبه، کنار رکن یمانی را «مستجار» می‌گویند که از مکان‌های استجابت دعا است و مکانی است که برای فاطمه بنت اسد شکافته شد تا وارد کعبه شود و علی علیه السلام را در درون کعبه به دنیا آورد.

3. حطیم

از مکان‌های محترم در مسجدالحرام، «حطیم» است که فاصله میان رکن و مقام ابراهیم علیه السلامرا می‌گویند. مردم برای دعا در این قسمت جمع می‌شوند و خواندن نماز در آن فضیلت بسیار دارد.

همچنین مکانی است که خداوند توبه آدم علیه السلام را پذیرفت.

4. حجر اسماعیل

در فاصلۀ میان رکن عراقی و شامی، دیوار قوسی شکلی با ارتفاع 30/1 متر وجود دارد که «حجر اسماعیل» نامیده می‌شود و بر بالای آن، میزاب یا ناودان طلا قرار دارد.

حجر اسماعیل، یادگار زمان ابراهیم علیه السلام و اسماعیل علیه السلام می‌باشد و قدمت و پیشینۀ آن به زمان بنای کعبه به دست حضرت ابراهیم علیه السلام بر می‌گردد این مکان، خانۀ اسماعیل و محل دفن او، هاجر و عده‌ای از پیامبران خدا است.[9]

5. چاه زمزم

از دیگر آثار مسجدالحرام، چاه زمزم است که به نام‌های مختلفی شناخته می‌شود.[10]

این چاه در قسمت شرقی مسجدالحرام قرار دارد. نوشیدن آب زمزم در روایات اهل بیت: بسیار سفارش شده است. امام علی علیه السلام می‌فرماید: « خَیرُ مَاءٍ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ مَاءُ زَمْزَم‏»؛«آب زمزم بهترین آب بر روی زمین است.»[11]

6. مقام ابراهیم

مقام ابراهیم یکی از قدیمی‌ترین آثار موجود در مسجدالحرام است. از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده است که «حجرالاسود و مقام ابراهیم علیه السلام از سنگ‌های بهشتی و از گوهرهای بهشتند و اگر مشرکان به آن دو دست نکشیده بودند، هیچ دردمندی به آن‌ها دست نمی‌کشید مگر آن که خداوند او را شفا می‌داد» مقام ابراهیم در قرآن کریم به عنوان یکی از نشانه‌های روشن الهی یاد شده است. درواقع، مقام ابراهیم جای پای حضرت ابراهیم علیه السلام است که هنگام دعوت مردم به حج، بر روی آن ایستاد.[12]

کعبه هنگام ظهور

کعبه، مکانی است که حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از کنار آن و در بین رکن(رکنی که در بردارنده حجرالاسود است) و مقام ظهور می‌کند.بین رکن و مقام، یکی از مقدس‌ترین و متبرک‌ترین قسمت‌های مسجدالحرام می‌باشد.

همچنین تعداد زیادی از انبیاء در آن قسمت مدفونند. شیعه، آن مکان را حطیم و باغی از باغ‌های بهشت می‌داند. در روایات آمده است که مکان بین رکن و مقام، افضل بقاع[13] و پاک‌ترین و بهترین مکان‌های روی زمین است؛[14] این مکان، همان جایی است که نفس زکیه در آن کشته خواهد شد،[15] و در آن یاران امام زمان علیه السلام با او بیعت خواهند کرد.[16] و نیز حضرت علیه السلام از عموم مردم برای حکومت آسمانی خود بیعت خواهند گرفت.[17]

چنانچه امام صادق علیه السلام فرمود: «صاحب الامر در میان رکن و مقام می‌ایستد؛ آنگاه بانگ می‌آورد ای فرماندهان من، ای نزدیکان من... به سوی من بشتابید و به فرمان من گردن نهید.»[18]

شیخ طوسی از امام باقر علیه السلام نقل کرده که حضرت فرمود: «گویا قائم را در روز عاشورا، روز شنبه ایستاده بین رکن و مقام مشاهده می‌کنم... .»

و در روایات دیگر می‌فرماید «گویا بر او (قائم) نظر می‌کنم در حالی که بین رکن و مقام مردم با او بیعت می‌کنند.»[19]در برخی روایات آمده که حضرت پس از آنکه بین رکن و مقام تکیه به کعبه می‌دهد نخستین مطلبی که به زبان می‌گشاید این سخن خداوند تبارک و تعالی است که می‌فرماید« بَقِیتُ اللَّهِ خَیرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنین‏»

«ذخیره خدا برای شما نیکوتر است اگر ایمان داشته باشید».

سپس می‌فرماید: «انا بقیۀ الله و خلیفه و حجته علیکم»؛ «من باقیمانده و خلیفه و حجت خدا بر شما هستم.» چراکه او باقیمانده از گروه اولیاء خدا است که برترین طبقات بشرند و امامت به او پایان می‌پذیرد. چنانچه در احادیث، بر آن حضرت این طور سلام داده می‌شود: «السلام علیک یا بقیۀ الله فی ارضه»؛ «سلام بر تو ای باقیمانده خدا در زمینش.»

مطابق روایات، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف بعد از ظهور، بین رکن و مقام خطبه‌ای می‌خواند؛ آنگاه مردم را به بیعت با خود دعوت می‌نماید و اولین کسی که با قائم بیعت می‌کند، جبرئیل امین خواهد بود.


[1]. نام‌هایی چون: ام القری، البلدالامین، البلد الحرام، السلام، بکه، مکه، بیت العتیق، مسجد الحرام و... .
[2]. فروع کافی، ج 4، ص 189؛ من لا یحضر الفقیه، ج 2، ص 156.
[3]. فروع کافی، ج 4، ص 189.
[4]. فروع کافی، ج 4، ص 526.
[5]. کافی، ج 4، ص 184.
[6]. کافی، ج 4، ص 190.
[7]. کافی، ج 4، ص 109.
[8]. همان، ص 410.
[9]. همان، ص 210.
[10]. نام‌های دیگر چاه زمزم عبارتند از: چاه اسماعیل، حفیره، عبدالمطلب، سُقم، عافیه، میمونه، برکۀ و... .
[11]. کافی، ج 6، ص 386.
[12]. آل عمران.
[13]. بحار، ج 17، ص 269.
[14]. بحار، ج 27، ص 172.
[15]. الغیبۀ، شیخ طوسی، ص 274.
[16]. الزام الناصب، ص 52.
[17]. بحار، ج 52، ص 95
[18]. الغیبۀ، شیخ طوسی، ص 284
[19]. نعمانی، ص 129.

علي اصغر رضايي ـ دوماهنامه امان شماره 8