مهمترین دلیل پنهان شدن پیشوایان دین از مردم حفظ جانشان بوده است تا در زمان مناسب دوباره به بیان دستورهای خداوند مشغول شوند. پیامبر اسلام از مكه به مدینه مهاجرت کرد و در غار پنهان شد تا مشركان مكه او را نکشند. امام مهدی(عج) نیز برای حفظ جانش مدتی از دیدگان مردم پنهان شده است تا در زمان مناسب قیام و زمین را پر از عدل و داد كند.
زمینه سازی برای غیبت
سال‌ها پیش از تولد حضرت مهدی(عج)، پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و پیشوایان معصوم از غیبت او سخن می‌گفتند. از زمان امام هادی علیه السلام رفت و آمد شیعیان با امام كم شد. اگر كسی با آن حضرت كار داشت به وسیلة نمایندگان حضرت و در برخی موارد از پشت پرده با امام سخن می‌گفت. شیعیان كم كم برای غیبت آماده شده و آموختند كه بایستی به عالمان دینی یا وكیلان امام مراجعه نمایند. با شهادت امام حسن عسكری علیه السلام رابطه امام مهدی(عج) با مردم قطع نشد و مردم به واسطه نایبان خاص با ایشان در ارتباط بودند. در این دوره (غیبت كوتاه مدت) شیعیان به رفت و آمد بیشتر با عالمان دین عادت كرده و برای غیبت بلند مدت حضرت آماده شدند.
غیبت سنت الهی
نهان زیستی و غیبت پیشوایان دین از سنت‌ها و روش‌های خداوند است و در زندگی برگزیدگانی چون: ادریس، الیاس، موسی، عیسی و خضر اتفاق افتاده است.
امام صادق علیه السلام فرمود:
برای قائم ما غیبتی است كه مدت آن طولانی خواهد بود. راوی پرسید: دلیل این غیبت چیست؟ امام پاسخ دادند: خداوند می‌خواهد سنت‌های پیامبران، در پنهان زندگی كردن را در مورد امام زمان(عج) جاری كند.
حكمت غیبت
مطابق روایات دلیل اصلی غیبت چون سری از اسرار الهی است بیان نشده است اما مواردی به عنوان حكمت‌های غیبت مطرح شده است؛
1. همراهی نكردن مردم؛
وقتی مردم ارزش پیامبر و امام را ندانند و دستورهای آنان را انجام ندهند و مخالف گفتار آنان رفتار كنند، خداوند حق دارد او را از مردم بگیرد تا در روزگار پنهان بودنش ارزش او را بفهمند و برای آشكار شدن امام تلاش كنند. مانند ماهی تا وقتی كه درون آب است ارزش آب را نمی‌داند ولی وقتی از آب بیرون می‌افتد تازه می‌فهمد چه نعمتی را از دست داده است و برای به دست آوردن آن تلاش می‌كند.
امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «وقتی خداوند همراهی و هم نشینی ما را برای گروهی خوش ندارد، ما را از میان آنان برگیرد».
2. حفظ جان امام؛
مهمترین دلیل پنهان شدن پیشوایان دین از مردم حفظ جانشان بوده است تا در زمان مناسب دوباره به بیان دستورهای خداوند مشغول شوند. پیامبر اسلام از مكه به مدینه مهاجرت کرد و در غار پنهان شد تا مشركان مكه او را نکشند. امام مهدی(عج) نیز برای حفظ جانش مدتی از دیدگان مردم پنهان شده است تا در زمان مناسب قیام و زمین را پر از عدل و داد كند.
امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: حضرت مهدی(عج) پیش از قیام خود مدتی از چشم‌ها پنهان خواهد شد. راوی پرسید: دلیل آن چیست؟ فرمود: برای حفظ جان خود.
البته امام چون ولی خدا است، جان خود را برای حفظ دین می‌خواهد. اگر شهادت به حفظ دین كمك كند چون امام حسین علیه السلام قیام می‌كند ولی اگر كشته شدن او نتیجه‌ای برای دین نداشته بلكه بقاء او لازم باشد چون پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله كه صلح حدیبیه را پذیرفت جان خود را محفوظ می‌دارد.
3. بیعت نكردن با ستمگران؛
هریك ازپیشوایان ما به دلیل آماده نبودن زمینه برای قیام و نداشتن یاور، در زمانی مجبور به قرارداد ظاهری با ستمگر زمان خود بودند. ولی برای امام مهدی(عج) چنین نیست. او مأمور است وقتی می‌آید، قیام كند و زمین را از عدل و داد پر كند. و بایستی بر عهده‌اش قراردادی نباشد تا هر لحظه‌ای که شرایط آماده شد، ظهور كند و مجبور به پیمان شكنی نشود.
4. آخرین ذخیره خداوند؛
اگر هریك از پدران امام زمان(عج) به شهادت می‌رسیدند، امامی بود تا جانشین او شود ولی با توجه به اینكه امام عصر(عج) آخرین فرد از پیشوایان معصوم برای هدایت انسانها است اگر در زمانی كه شرایط آماده نیست آشكار شود مانند پدرانش به شهادت می‌رسد و زمین از حجت خدا خالی می‌ماند. شیخ مفید می‌نویسد: اگر هریك از پدران او هنگام ظهور به شهادت می‌رسیدند با حكمت الهی (خالی نبودن زمین از حجت خدا) منافات نداشت و جانشینی جای او می‌نشست ولی اگر امام مهدی(عج) آشكار شود خونش را می‌ریزند و با حكمت خداوند منافات دارد.
5. دوران غیبت دوران آزمایش؛
خداوند بندگانش را با وسایل گوناگون می‌آزماید یكی را با مال، دیگری را با بیماری و..... در آیه 155 سوره بقره خداوند انواع امتحان‌ها را این گونه بیان می‌كند «شما را به نوعی از ترس و گرسنگی و زیان مالی و جانی و كمبود محصول، آزمایش می‌كنیم و صبر كنندگان را بشارت بده». یكی از آزمون‌های خداوند نسبت به بندگان پنهان بودن امام زمانشان است. تا افراد در امتحان‌های متفاوت آزموده شوند و در هنگام ظهور بهترین‌ها بروز و ظهور یابند و دیندار واقعی از بی‌دینان جدا شوند.
امام كاظم علیه السلام فرمود: وقتی پنجمین فرزندم غایب شد مواظب دین خود باشید تا هیچكس شما را از آن بیرون نكند برای قائم ما غیبتی خواهد بود كه گروهی از پیروان او از دین خود برمی‌گردند، این غیبت آزمایشی است كه خداوند با آن بندگانش را امتحان می‌كند.
در پایان متذكر می‌شویم؛ چنانكه در برخی روایات آمده وقتی می‌دانیم خداوند حكیم و كارهای او از روی حكمت است (و غیبت امام زمان(عج) بنابر دستور پروردگار متعال می‌باشد)، پس اگر دلیل غیبت را هم ندانیم چون كار خدا است، آن را می‌پذیریم.
. غیبت نعمانی، ص144، باب10، ح3، كمال الدین، ج2، ص170، باب43، ح8.
. علل الشرایع، ج1،ص245، باب179، ح7؛ بحارالانوار، ج52، ص90، باب20، ح3.
. علل الشرایع، ج1، ص244، باب179، ح2.
. كمال الدین، ج2، ص233، باب48. ح7.
. كمال الدین، ج1، ص581، باب29، ح2.
. فصول العشره فی الغیبه، فصل9، ص116.
. اصول كافی، ج1، ص326، ح2.
سید حسن زمانی ـ دوماهنامه امان شماره 10
