بدون شك از آنجا كه تمامی اهل بیت نور واحد و پناهگاه محكم و معدن علم و رحمت هستند، سرتاسر زندگی پرفراز و نشیب آن بزرگواران دارای نورانیت مشترك و یكرنگ است، هر چند نوع درخشش آن انوار بر حسب زمان زندگی ایشان متفاوت باشد، از جمله وقتی دوران حضرت امام سجاد علیه السلام بازنگری می‌شود، عصر سیاهی و غفلت انسان‌ها و انسانیت تداعی می شود؛ زیرا پس از واقعه خونبار كربلا، دستگاه ظالم، خود را پیروز می‌دید و احساس می كرد فرهنگ غالب و مسلط، فرهنگ حكومت انحرافی بنی امیه است.
1. حركت قلبی و عملی در راستای ولی‌الله
طبیعتاً در شرایطی كه انحرافات فراوان شده است و راه‌های حقیقی با باطل در تصور مردم آمیخته شده است، باید ستاره‌های هدایت را پیدا نمود و خواسته‌های آنها را پیگیری و مطالبه نمود، چنانچه امام سجاد علیه السلام فرموده‌اند: «الهم انك ایدت دینك فی كل اوان بامام اقمته علما لعبادك و منارا فی بلادك ...و افترضت طاعته و حذرت معصیته ... و الا یتقدمه و لا یتأخر عنه متأخر فهو عصمة اللائذین و كهف المومنین ... و افتح له فتحاً یسیراً ... و اشدد ازره ... و أقم به كتابك و حدودك و شرایعك و سنن رسولك ـ صلوات الله علیه و آله ـ و أحی به ما اماته الظالمون من معالم دینك و اذل به الناكبین عن صراطك و امحق به بغاة قصدك عوجا...»
ترجمه:
«بارخدایا دین خود را در هر زمان و روزگاری به وسیله امام و پیشوایی (یكی از معصومین) كه او را برای بندگانت علامت (راهنما) و در شهرهایت، نشانه (راه حق) بر پاداشته‌ای، تأیید كردی ... و طاعت و فرمانبرداری او را واجب نموده‌ای و از نافرمانی او ترسانیده‌ای ... و به اینكه كسی از او پیشی نگیرد و از او واپس نماند ... پس اوست نگهدار (پناهندگان از واقع شدن در راه افراط یا تفریط) و پناه اهل ایمان (در رهائی از تاریكی های نادانی و شبهات) ... برای او (هر مشكل و بسته شده‌ای را) بگشای گشودن آسانی ... و توانائیش را استقرار و محكم گردان و كتاب خود را (از لحاظ محكم و متشابه و مجمل و مفصل و ناسخ و منسوخ قرآن و خواندن آن را چنانكه فرود آمد و نگهداریش از فساد و تباهی) به وسیله او بپادار (و آشكار ساز) و آنچه از نشانه‌های دینت (احكام و دستورهایت) را كه ستمكاران پشت سر انداخته‌اند، (و طبق آنها رفتار نمی‌كنند) بسبب او زنده گردان و به وسیله او سختی های راهت (توانا نبودن امر هدایت و راهنمایی مردم كه به دلیل تسلط و غلبه ستمكاران رخ داده) دور ساز و بسبب او عدول كنندگان از راه خدا (اسلام) را از میان بردار و به واسطه او آنان را كه در راه راست تو اعوجاج و كجی می‌طلبد (و در میان مردم شبهات و تأویلات باطله القاء می كنند تا آنها را گمراه نمایند) نیست و نابود گردان».
در این فراز شریف موارد ذیل قابل دقت است:
1. لزوم شناخت امام هر زمان كه شاخص، علم و فانوس هدایت آن زمان است.
2. تبعیت از او در اوامر و نواهی.
3. درخواست یاری او در برنامه‌هایش از جانب خداوند.
4. درخواست احیای متون و سنت‌های اصیل دینی توسط ایشان، از سوی خداوند.
5. درخواست نابودی كفر و انحراف و اعوجاج به وسیله ایشان، از سوی خداوند.
و صد البته روشن است كه بر اساس متون اعتقادی این درخواست‌ها، تنها یك آرزوی قلبی نیست، بلكه همراهی فكری و عملی لازم دارد و در واقع دعا، خود نوعی تحرك و زمینه سازی در جهت اجرای محتوای خود دعا می باشد.
اكنون توجه كنیم كه در دعاهای مهدوی؛ مثل دعای ندبه، دعای عهد و ... شبیه این فرازها وجود دارد:
«این المدخر لتجدید الفرائض و السنن ... لإقامة الأمت و العوج ... این المعد لقطع دابر الظلمه»؛ «اللهم عرفنی حجتك فانك ان لم تعرفنی حجتك ظللت عن دینی ...»؛ «... فأظهر اللهم لنا ولیك و ابن بنت نبیك المسمی باسم رسولك حتی لا یظفر بشئ من الباطل الا مزقه و یحق الحق و یحققه»؛ «... یانور الله الذی یهتدی به المهتدون» ... «یا سفینة النجاة» ... «و‌انتظر ظهورك و ظهور الحق علی یدیك ...»؛ «... یا مولای شقی من خالفكم و سعد من اطاعكم».
ترجمه:
كجاست ذخیره‌ای كه واجبات و مستحبات را احیاء می‌كند. آنكه كجی‌ها را راست و آنكه مهیاست برای قطع ریشه‌های ظلم و ظالمان؛ خدایا حجت خود را به من بشناسان كه اگر او را به من نشناسانی از دین (حقیقی و صحیح و بدون افراط و تفریط) گمراه و منحرف می‌شدم ...؛ پس خدایا برای ما آشكار كن ولی خود و پسر دختر پیامبرت را كه هم نام رسول تو است؛ تا هیچ نمادی از باطل نماند مگر آنكه آن را نابود كند و حق را تثبیت كند و آن را به جایگاه خود برساند ... ای نور خدا ]ای امام عصر[ كه بواسطه آن، هدایت جویندگان، هدایت شوند ... ای كشتی نجات (در طوفان گمراهی و مفاسد و شبهات) ... و انتظار ظهور تو را می‌كشم و ظهور حق بر دست تو». ای مولای من، بدبخت كسی است كه مخالفت‌تان كند و سعادتمند است آنكه اطاعت‌تان كند.
2. مرزبانی و اهمیت مرزبانان اسلام
روشن است كه حفاظت از مرزهای اعتقادی و فكری اسلام و تشیع به اندازه حفاظت از مرزهای جغرافیایی جهان اسلام و بلكه بیشتر از آن اهمیت دارد و افرادی كه موظف به این حفاظت هستند مسؤولیت سنگینی دارند. امام سجاد علیه السلام در این مورد می‌فرماید: «... اللهم صل علی محمد و آله و حقن ثغور المسلمین بعزتك و اید حماتها بقوتك ... اللهم صل علی محمد و آله و كثر عدتهم و اشحذ اسلحتم ... و ألف جمعهم ... و أعنهم بالصبر ... و عرفهم ما یجهلون و علمهم ما لا یعلمون ...».
ترجمه:
«بار خدایا بر محمد و آل او درود فرست و مرزهای مسلمانان را به غلبه و تسلط خود استوار ساز و نگهدارندگان آن مرزها را به نیروی خویش توانایی ده ... بار خدایا بر محمد و آل محمد او درود فرست و عده و شمار (جماعت و گروه) ایشان را بسیار فرما و سلاح‌های آنان را تیز و بران نما ... و گروهشان را پیوند و آشنایی ده و ... و ایشان را به یاری كردن و كمك و به شكیبایی همراهی كن ... و آنچه (از رموز و اسرار جنگ) كه به آن نادانند، به ایشان بشناسان و آنچه (از چگونگی رفتاری با دشمنان) نمی دانند به آنها بیاموز».
از آنجا كه بر اساس روایات، علمای اسلام با شرائط خاص، حجت‌های امام غایب در زمان غایب هستند و رجوع به آنها در مشكلات و مسائل جامعه، سفارش شده است و نیز تمام مؤمنین دلسوز و وظیفه شناس هم به نوعی مرزبان اسلام چه در اعتقاد و چه در مرزهای طبیعی در زمان غیبت هستند، لذا در روایات و احادیث و یا ادعیه مهدوی نیز بر یاری حمایت، تقویت علمی و عملی آنها سفارش شده است. امام زمان علیه السلام چنین دعا می‌نمایند:
«و علی الغزاة بالنصر و الغلبة»؛ كه مفهوم آن طلب یاری برای جنگجویان اسلام در غیبت است.
«... و علی العلماء بالزهد و النصیحة و علی المتعلمین بالجهد و الرغبة»؛ و علماء را به زهد و خیرخواهی برای مسلمانان در نجات آنها از گمراهی‌ها یاری كن و شاگردان آنها یعنی مردم كه باید پیرو آنها باشند به تلاش و رغبت، در جهت هدایت شدن و تبعیت، كمك كن.
«... لو لا من یبقی بعد غیبة قائمكم من العلماء الداعین الیه و الدالین علیه و الذابین عن دینه لما بقی احد الا ارتد عن دین الله و لكنهم الذین یمسكون ازمة قلوب ضعفاء الشیعه كما یمسك صاحب السفینة سكانها ...»؛ اگر نبود دانشمندانی كه بعد از غیبت قائم شما به سوی او دعوت می كنند و به سوی او رهنمون می‌شوند و از دین او دفاع می كنند و بندگان ناتوان را از دام‌های شیطان و مرید‌های شیطانی نجات می‌دهند، احدی باقی نمی ماند جز اینكه از دین خدا مرتد می شد ولی این دانشمندان، زمام دل ضعفاء را به دست می‌گیرند و همانگونه كه ملوانان، زمام كشتی را به دست می‌گیرند».
بنابراین نقش علماء، همان نقش مرزبانانی است كه امام سجاد علیه السلام آنها را برای حفظ حدود اسلام می ستاید و از خداوند یاری آنها را طلبیده است، زیرا در شرایطی كه خود امام سجاد علیه السلام بنابر شرایط زمانی در محدودیت خاص قرار دارد، تنها راه را حمایت كنایه‌ای از مرزبانان ولایت و آموزه‌های حقیقی دین اسلام می‌داند و همین شرایط در غیبت و محدودیت امام عصر(عج) هم وجود دارد.
. الصحيفه السجاديه؛ امام سجادعلیه السلام (ش 95ق)، دعای من دعائه فی يوم عرفه، ص218، نشر الهادی.
. فرازهاي دعای ندبه، مفاتيح الجنان.
. فرازي از دعای زمان غيبت، مفاتيح الجنان.
. دعای عهد.
. زيارت امام زمان در روز جمعه.
. صحيفه سجاديه، دعای27، ص126، چاپ المهدی.
. همان.
. ترجمه فيض الاسلام، ص180 و 181.
. دعای الهم ارزقنا، موسوم به دعای فرج.
. همان.
الاحتجاج، ج1، ص18، ج2، ص455؛ منتخب الاثر، ص223.
جواد اسحاقیان درچه ـ دوماهنامه امان شماره 12
