در قسمت پیشین این نكته مورد بحث و بررسی قرار گرفت كه انتظار صرفاً یك حالت نیست بلكه بستری برای اندیشه و عمل است.باید بنگریم منتظر چه كسی و چه چیزی هستیم، آیا آن‌ها را به درستی شناخته‌ایم، در مقاله قبل بخشی از بایدهای فكری را در این زمینه آوردیم و در این نوشتار زاویه‌ای دیگر را مورد كنكاش قرار خواهیم داد.
عدالت، پرچم حاكمیت موعود
بارزترین چهره مطرح شده در كلام نبوی كه اصلی‌ترین و پر پیشینه‌ترین بشارت اسلام به مهدویت است موضوع «عدالت» و ستیز با «ظلم» و براندازی آن است.
بی‌شك منتظران و زمینه‌سازان ظهور حضرتش بایستی این دو محور كه لازم و ملزوم یكدیگرند به درستی بشناسند تا هم ابعاد گوناگونش و هم موانع و مشكلاتش بر آنان روشن شود تا در مسیر زمینه‌سازی برای ظهور، آن را به كار بندند.
عرصه های كاوش
الف. عدالت چیست و عرصه‌های مختلف آن كدام است. بر خلاف پندار ابتدایی، عدالت فقط عرصه اقتصادی و توزیع امكانات و ثروت‌ها نیست بلكه ابعاد گوناگونی دارد كه بایستی بازشناخته شود. برای نمونه؛
1. عدالت اعتقادی. چگونه می‌توان یك تفكر و اعتقاد عادلانه داشت.
آیا تفكرات و معتقدات ما عادلانه است؟
چگونه می‌توان متعادل نبودن یك اندیشه و تفكر را شناسایی كرد؟
راه رسیدن به اعتدال فكری چیست؟
چگونه فكر انسان از مسیر اعتدال خارج می‌شود؟
اعتدال و عدالت در فكر و اندیشه مقدمه هر نوع عدالت دیگر است، اگر كسی در بینش و تفكر خود به معیارهای عدل توجه نداشته باشد چگونه می‌توان انتظار داشت كه در مرحله تصمیم، عملی عادلانه داشته باشد.
عدل از ریشه‌دارترین عقاید اسلام به‌ویژه در مكتب و تفكر شیعه است به گونه‌ای كه یكی از اصول مذهب شیعه امامیه به شمار آمده است. اگر در حكومت موعود حضرت مهدی(عج) عدل در همه ابعاد اجرا می‌گردد بایستی ریشه این توسعه شگرف عدل را در مجموعه ویژگی‌هایی كه در انسان‌های آن عصر به ویژه اصحاب حضرت پدید می‌آید جستجو كرد.
از جمله این خصوصیات توسعه علم و آگاهی است. علم و آگاهی بستر هر كمال است و بدون آن تقریباً برداشتن هر گامی تیری در تاریك است.
جامع ترین منبع برای شناخت اعتدال فكری
كاملترین منبع و بنیادی‌ترین اساس برای دستیابی به اندیشه عادلانه، قرآن مجید است.
كتاب الهی در ده‌ها آیه خود به بیان این ركن پرداخته است. كسی كه خواهان رسیدن به این نقطه است بایستی این دستور‌العمل‌ها را در ساختار فكری و نظری خود به كار بندد و در مقام عمل نیز به آن متعهد باشد.
عدالت را باید از خود شروع كرد
قرآن مجید در توصیه‌های جاودانه خود بر رعایت عدالت در سخن و شهادت و حق‌گویی اگرچه بر ضرر خود انسان و یا والدین و یا خویشانش باشد تأكید اكید می‌كند: یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ كُونُواْ قَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاء لِلّهِ وَلَوْ عَلَى أَنفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَینِ وَالأَقْرَبِینَ.
«ای مؤمنان! عدالت را محكم برقرار سازید و برای خدا گواهی دهید هر چند به ضرر خودتان یا پدر و مادرتان و یا نزدیكان شما باشد.
گرچه فرمان به رعایت عدل و قسط در بسیاری از آیات قرآن ذكر شده است ولی در هیچكدام از این موارد چنین تأكید سنگینی مشاهده نمی‌شود.
اكنون بایستی خود را ارزیابی كنیم كه تا چه اندازه معیارهای این آیه را در زوایای زندگی خود پیاده كرده‌ایم.
آیا اگر جایی جانمان در خطر بود باز هم سخن عادلانه می‌گوییم؟
آیا در گفتارهای خود طرفدار خویشان هستیم یا حق را ملاك قرار می‌دهیم؟
آیا انصاف را در رفتار خود با دیگران رعایت می‌كنیم؟
عدالت در گفتار
از دیگر فرمان‌های قرآن فرمان به رعایت عدالت در گفتار است، «وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُواْ»، وقتی سخن می‌گویید عدالت را مراعات كنید.
سخن كلید خوبی یا بدی است تا كسی در سخن عادل نباشد نمی‌توان به عدالت او در دیگر امور دل بست.
معیارهای سخن عادلانه
1. راست باشد، بدون تردید دروغ غیر عادلانه است كه با حقیقت هیچ تناسبی ندارد، 2. تهمت نباشد، 3. غیبت نباشد، 4. بی تحقیق و جاهلانه نباشد. 5. از سخن زشت و ناروا (دشنام ) دور باشد، 6. حق بوده و جدا از گمان، 7. از مبالغه و گزاف‌گویی مبرا باشد.
این موارد تنها گوشه‌ای از عدالت در سخن است، كسی كه منتظر است بایستی این موارد را شناسائی و با برنامه‌ای آن را در زندگی خود عملی سازد.
عدالت در مبادلات و معاملات
مبادلات و معاملات ضرورتی اجتناب ناپذیر در زندگی بشر است و بستر بسیاری از فعالیت‌های دیگر اجتماعی است. از این رو نقش مهم و مؤثری در بهبود شاخص‌های اجتماعی دارد. اگر این تعامل‌ها بر اساس عدل صورت پذیرد بركات آن به تمام بخش‌های جامعه سرازیر می‌شود ولی اگر این روند ناعادلانه باشد، آلودگی آن، اندام‌های جامعه را بیمار كرده و آن را به اضحلال خواهد كشاند.
قرآن مجید در چندین آیه به دادگری در مبادلات، فرمان داده است:
أَوْفُواْ الْكَیلَ وَالْمِیزَانَ بِالْقِسْطِ
پیمانه و ترازو را به عدالت بپیمایید.
در آیاتی دیگر از ظلم در مبادلات نهی فرموده است:
لاَ تَنقُصُواْ الْمِكْیالَ وَالْمِیزَانَ
پیمانه و ترازو را كم نكنید.
و بالاخره در مورد اصل مقیاس‌ها و معیارها می‌فرماید:
«وَأَوْفُوا الْكَیلَ إِذا كِلْتُمْ وَزِنُواْ بِالقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِیمِ ذَلِكَ خَیرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلاً»؛ و چون پیمانه كنید پیمانه را تمام دهید و با ترازوی درست بسنجید كه این بهتر و خوش فرجام است.
اگر معیارها و اندازه‌سنجی‌ها مستقیم و عادلانه نباشد هیچ تبادلی عادلانه نخواهد بود.
عرصه‌های دیگر عدالت
عدالت در عرصه خانواده
عدالت در سیاست
عدالت در طبیعت و محیط زیست
عدالت در برابر دشمن
هر كدام از این موارد فرصت جداگانه‌ای برای بحث و تبادل نظر دارد آن‌چه مسلم است آن است كه انسان منتظر، بایستی این عرصه‌ها را بشناسد و دشواری‌ها و موانع و آسیب‌های آن را دریابد تا انتظاری آگاهانه را دنبال كند.
برای مطالعه بیشتر در زمینه عدالت به منابع زیر مراجعه فرمایید:
1. عدل الهی شهید مطهری
2. فصلنامه تخصصی انتظار، ش13 و 14.
3. عدل الهی، محسن قرائتی.
. نساء، 135.
. انعام، 152.
. انعام، 152.
. هود، 84.
. اسراء، 25.
مجتبی كلباسی ـ دوماهنامه امان شماره 14
