نشریه امان

(قسمت اول)
اشاره: یکی از بایسته های مهم درعرصه مهدویت پژوهی، لزوم آشنائی با منابع حدیثی مهدویت و نیز کتاب ها و آثار پژوهشی جدیدی است که درباره حضرت مهدی(عج) تألیف شده است. در این نوشتار برای آشنائی بیشتر خوانندگان، به معرفی اجمالی برخی از منابع حدیثی و کتاب های مهدوی، می پردازم:
الف. منابع روائی مهدویت (منابع مرجع)
مراد از منابع در این جا، کتاب‌های روائی مادر و قدیمی است که ازقرن سوم به بعد نوشته شده است است که منابع مادر محسوب می شود. البته در میان منابع روائی شیعه کتاب‌هایی نیز وجود دارد که در قرن اول و دوم و سوم نوشته شده است مثل: کتاب سلیم بن قیس هلالی کوفی که از اصحاب خاص امیرالمومنین علیه السلام بوده است، کتاب بصائرالدرجات، کتاب محاسن برقی و... که هرکدام مرجع کتب اربعه(کافی، من لایحضر، تهذیب و استبصار) بحساب می آید. اما آنچه در معرفی منابع روائی مهدویت مد نظرما است، آن از دسته کتاب هائی است که در اواخر قرن سوم تا پایان قرن پنجم جمع آوری و تدوین شده است. در این جا به معرفی چند مورد مهم به اختصار اشاره می گردد.
1. کتاب کافی
نخستین کتابی که می توان آن را اولین کتاب جامع حدیثی و مهم ترین منبع روائی شیعه به حساب آورد، کتاب کافی تألیف: محمد بن یعقوب کلینی رازی، متوفی سال329 هجری قمری است. این کتاب درطول مدت 20 سال جمع آوری و تدوین شده است.
شیخ‌ كلینی‌(ره) در اوایل‌ قرن‌ چهارم‌ از ری‌ به‌ بغداد مهاجرت‌ كرد و در آنجا در اواخر عمرشریف خود، بین‌ سال های 300 تا 320 هجری قمری یعنی؛ در حدود چهل‌ سال‌ بعد از آغاز غیبت‌ صغری‌، به مدت بیست‌ سال یعنی درطی دو دهه از پایان عمر شریف خود،‌ كتاب‌ بزرگ‌ و ارزشمند «كافی» را تدوین‌ و به جهان اسلام عرضه نمود.
‌شیخ کلینی، در سال‌ 329 هجری قمری، در بغداد دارفانی‌ را وداع‌ گفت. سال رحلت مرحوم کلینی همزمان است با آغاز غیبت کبری و سال وفات آخرین نائب خاص حضرت مهدی(عج)، جناب علی بن محمد سمری.
در این سال طبق توقیعی که از سوی حضرت به جناب سمری صادر گردید، حضرت آغاز غیبت کبری و پایان دوران غیبت صغری و نیابت خاصه را اعلام نمود.
2. الغیبه النعمانی
مؤلف و نویسنده کتاب، محمد بن ابراهیم، معروف به ابو زینب نعمانی، متوفی0 36هجری قمری است. وی شاگرد مرحوم کلینی و کاتب کتاب بزرگ کافی بوده است به همین جهت وی به«کاتب» نیز معروف است. نعمانی هدف از تدوین کتاب «الغیبه» را رفع حیرت مردم و شیعیان نسبت به موضوع غیبت طولانی مدت امام عصر(عج)، ذکر نموده است.
نعمانی علاوه برکلینی از محضر اساتیدی چون ابن عقده، ابن علان، ابوعلی کوفی، حمیری و دیگران، بهره برده است.
ازنظروثاقت و تقوی، نعمانی شخصیت کم نظیر، جلیل القدر، ثقه، خوش فکرودارای نبوغ فوق العاده بوده و در شمارعلما و فقهای بزرگ شیعه دوازده امامی قرار دارد.
کتاب الغیبه نعمانی، از نظر تاریخی در رتبه¬ای بعد از کافی قرار دارد، از نظر اتقان و اعتبار، جزء منابع معتبر و درجه یک شیعی بحساب می آید و از نظر و یژگی ها، اولین منبع و نخستین کتاب مستقلی است که در خصوص موضوع غیبت نگاشته شده است.
مرحوم نعمانی، این کتاب را درسال 342 هجری قمری تالیف نموده است و برای دست‏یابی به منابع ناب حدیث، سفرهای فراوانی به مناطق گوناگون داشته است. وی به شیراز، بغداد، اردن و حلب سفر كرده است و كتاب الغیبه را در این سفر نوشته است.
این كتاب دارای 26 باب است که در آن به موضوعاتی مثل: لزوم نگه‏داری سرّ آل محمد صلی الله علیه و آله، بررسی جریان امامت ائمه‏ی اثنا عشر و جایگاه قرآنی و روایی آن از طریق سنی و شیعه، مسأله قیام قبل از قیام قائم(عج) مسأله لزوم حجت در زمین، ضرورت تحمّل مشقّات و سختی‏ها و ناملایمات توسط شیعه در عصر غیبت، صفات و سیرت حضرت، علایم پیش از ظهور، نهی از توقیت، و.... پرداخته است.
3.کمال الدین و تمام النعمه
تالیف محمد بن علی بن الحسین بن بابویه قمی متوفی 381 معروف به شیخ صدوق که از نظر قدمت تاریخی در رتبه سوم و از نظر اتقان و اعتبار جزء منابع درجه یک است.
جریان تولد شیخ صدوق این چنین است که پدر صدوق علی بن حسین بن بابویه قمی فرزند پسری نداشت و لذا نامه ای برای سومین نائب خاص حضرت مهدی (عج) جناب حسین بن روح، نوشت و از او خواست که وقتی خدمت حضرت رسید از حضرت درخواست کند که برای فرزند دار شدن وی دعا کند.
وقتی که حسین بن روح خدمت حضرت رسید سفارش و درخواست علی بن بابویه را به استحضار امام رساند وحضرت هم برای پدر صدوق دعا فرمود تا خداوند به ایشان فرزندی عنایت فرماید. علی بن بابویه قمی به برکت دعای امام زمان(عج) دارای سه فرزند گردید که یکی از آنان شیخ صدوق است .
هدف از تألیف این کتاب رفع حیرت شیعیان در امرغیبت حضرت مهدی(عج) ذکرشده است. شیخ نجم الدین قمی در ملاقاتی که باشیخ صدوق داشته است برای پاسخگوئی به حیرت شیعیان، تدوین چنین کتابی را به شیخ صدوق پیشنهاد می کند. هم چنین شیخ درعالم خواب به حضور امام عصر(عج) می رسد، در عالم خواب حضرت به شیخ دستور می دهد تا درباره غیبت و بیان نمونه های وقوع غیبت در زندگی پیامبران پیشین، کتاب بنویسد، لذا شیخ بنا به توصیه و دستورامام عصر(عج)، اقدام به نوشتن این کتاب ارزشمند می نماید.
محورهای کتاب کمال الدین:
1) پرداختن به غیبت انبیای پیشین
2) بررسی طول عمر حضرت
3) اثبات امامت حضرت مهدی(عج)
4) توقیعات و نامه¬های امام زمان (عج)
5) علل غیبت:
بخش عمده این کتاب، بنا به توصیه و راهنمائی حضرت، مربوط به جریان غیبت پیامبران و بررسی علل و عوامل غیبت حضرت است. شیخ صدوق در مورد فلسفه غیبت با استفاده از روایات به عوامل ذیل اشاره می کند.
الف) خوف از قتل
ب) امتحان و آزمایش مردم
ج) عدم بیعت با حکام جور
و در میان این عوامل، عامل اولی و سومی را مهمترین علت غیبت می شمارد.

قنبرعلی صمدی ـ دوماهنامه امان شماره 14