افترا یا تهمت، آن است كه فردی به شخص دیگر، عملی یا قولی را نسبت دهد، در حالی كه او چنین نكرده باشد؛ بنابراین، بین دروغگوبودن و تهمت‌زدن، تفاوت است. هر دروغگویی، تهمت‌زننده نیست. اگر كسی فقط مدعی دیدن باشد؛ ولی به حضرت، نسبتی ندهد، ممكن است دروغگو باشد؛ ولی تهمت‌زننده نیست.
برای آن كه بتوان به درستی در این‌باره گفت و گو كرد و به قضاوت نشست، ابتدا لازم است متن كلام حضرت را به دقت مرور كرد، تا روشن شود مراد امام مهدی(عج) چیست. حدیثی كه بحث مشاهده و دروغگو بودن مدعی مشاهده را مطرح می‌كند، آخرین توقیع و نامه‌ای است كه امام زمان(عج) به چهارمین و آخرین نایب خاص خود، چند روز پیش از مرگ او نوشته است. متن نامه چنین است:
بسم الله الرحمن الرحیم؛ ای علی بن محمد سمری! خداوند، اجر برادرانت را در عزای تو عظیم گرداند. به درستی كه تو تا شش روز دیگر از دنیا می‌روی. پس به كارهای خود رسیدگی كن و به احدی وصیت مكن كه پس از وفات، جانشین تو شود. به تحقیق، دومین غیبت (غیبت كامل) واقع شده است. پس ظهوری نیست. مگر بعد از اذن خدای عزّوجّل و آن، بعد از مدّتی طولانی و قساوت دل‌ها و پرشدن زمین از ظلم خواهد بود. به زودی نزد شیعیان من می‌آید، كسی كه ادعای مشاهده می‌كند. بدانید كسی كه ادعای مشاهده كند، پیش از خروج سفیانی و ندا، او دروغگو و افترا زننده است. و لاحول و لاقوة إلا بالله العلی العظیم.2
این حدیث، در بردارنده نكاتی است، از جمله:
1. مدعیان مشاهده، در این دوره، وجود خواهند داشت.
2. مدعی مشاهده، پیش از خروج سفیانی و ندا (دو علامت حتمی ظهور) هم دروغگو است و هم افترا‌زننده.
افترا یا تهمت، آن است كه فردی به شخص دیگر، عملی یا قولی را نسبت دهد، در حالی كه او چنین نكرده باشد؛ بنابراین، بین دروغگوبودن و تهمت‌زدن، تفاوت است. هر دروغگویی، تهمت‌زننده نیست. اگر كسی فقط مدعی دیدن باشد؛ ولی به حضرت، نسبتی ندهد، ممكن است دروغگو باشد؛ ولی تهمت‌زننده نیست. امام، در این نامه هر دو صفت ناپسند را به مدعی مشاهده، وارد كرده است؛ یعنی، مدعی مشاهده، نسبتی نیز به حضرت می‌دهد.
این نكات در نامه، بزرگان را بر آن داشت، تا با تأمل و تدبّر دقیق‌تر، به محتوای نامه بنگرند و سپس اظهار نظر كنند.
عده‌ای با توجه به این‌كه نامه، در آخرین روزهای عمر نایب چهارم صادر شده و در آن، به پایان نیابت خاصه تصریح شده است، چنین گفته‌اند كه مراد از مدعی مشاهده، ادعای نیابت خاصه و ارتباط با حضرت است؛ زیرا نیابت خاص یعنی حضور نزد حضرت، همراه شناخت آن بزرگوار و رساندن سؤالات مردم و ابلاغ پاسخ‌ها و پیام‌ها. این فرد، هم ادعای دیدار دارد و هم آنچه می‌گوید را از جانب حضرت بیان می‌كند و حرف‌ها را پیام حضرت اعلام می‌كند.1
حضرت امام خمینی(ره) می‌گوید: مراد از تكذیب مدعی مشاهده این است كه فردی، مدعی ملاقات باشد؛ ولی شاهد و دلیلی نداشته باشد.3 شهید صدر می‌گوید: مراد، ادعای انحرافی است كه شخصی با ادعای مشاهده و ارتباط، بخواهد عقاید و نظر خود را با نام پیام‌های امام زمان(عج) به مردم القا كند.4 برخی نیز گفته‌اند: مراد از تكذیب مدعی مشاهده، تكذیب مدعی ظهور است.5 بنابراین می2توان دریافت كه در روایت، صِرف دیدار، منتفی نشده است و عالمان نیز نفی اصل دیدار را استفاده نكرده‌اند. به علاوه، روایت، مدعی مشاهده را كذّاب می‌داند؛ حال اگر كسی امام را ببیند و به دیگران نگوید، تحت این روایت قرار نمی‌گیرد؛ لذا اصل دیدار، امر ممكنی خواهد بود.
نكته آخر این‌كه علمای ما كه موفق به دیدار حضرت شده بودند، آن را برای مردم بازگو نمی‌كردند؛ بلكه اطرافیان و خواص آنان، از روی شواهد و قراینی یا در زمان‌های بعد، متوجه وقوع دیدار آن عالم با امام می‌شدند؛ لذا عالمان تحت «عنوان مدعی مشاهده» قرار نمی‌گیرند و این روایت، با داستان ملاقات برخی بزرگان تنافی ندارد.
تذكر: این‌كه در این دوران مدعیان دروغین فراوان‌اند، بنابراین باید متوجه بود و فریب آنان را نخورد.
پی نوشت
*. واحد پرسش و پاسخ (تقی حاتمی).
1. كمال الدین، ج2، ب45، ح 45.
2. بحار الانوار، ج52، ص151.
3. انوار الهدایة، ج1، ص256.
4. تاریخ الغیبة الصغری، ج1، ص639-654.
5. مهدی منتظر، ص93.
دوماهنامه امان شماره 16
