عقیده ظهور موعود و منجی در تاریخ ادیان، برخاسته از ضرورت نجات‌خواهی بوده است، بنابراین شایسته است تا پیش از طرح موعود و منجی-شناسی ادیان اندکی درباره نجات سخن گفته شود و انتظار به فرجام نیک و نجات در ادیان مهم بررسی شود تا روشن شود که اصل نجات‌خواهی و انتظار رهایی، یک اصل و امید مشترک ادیان است. این نوشتار براساس تقسیم ادیان به ابراهیمی و غیر ابراهیمی مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.
در شماره‌های قبل، به تعریف اجمالی واژه نجات و واژه دین پرداختیم اینك ادامه مطالب؛
تعبیر ادیان، تسامحی و بنابر روش متداول علم دین‌شناسی است وگرنه از نظر قرآن و اسلام دین یکی است که در طول تاریخ به تناسب نیاز بشر و اقتضای زمان در چهره شریعت‌ها ظهور پیدا کرده است آن دین واحد که براساس فطرت انسانی است همان اسلام است. بنابرین مراد از ادیان، شریعت‌ها است منتهی نه فقط شریعت‌های ابراهیمی بلکه همه ادیان چه ابراهیمی و توحیدی و چه غیرابراهیمی و غیرتوحیدی و نیز مراد از ادیان معنای عام آن است که شامل ادیان غیر الهی مانند مکاتب بشری نیز می‌شود.1
پس بررسی مبانی مشترک مهدویت به گستره جهان انسانی می‌شود چه انسان‌های پیش از اسلام و چه پس از اسلام؛ و چه انسان‌های ساکن در سرزمین‌های عربی و اسلامی و چه انسان‌های ساکن در باختر و خاور.
عقیده ظهور موعود و منجی در تاریخ ادیان، برخاسته از ضرورت نجات‌خواهی بوده است، بنابراین شایسته است تا پیش از طرح موعود و منجی-شناسی ادیان اندکی درباره نجات سخن گفته شود و انتظار به فرجام نیک و نجات در ادیان مهم بررسی شود تا روشن شود که اصل نجات‌خواهی و انتظار رهایی، یک اصل و امید مشترک ادیان است. این نوشتار براساس تقسیم ادیان به ابراهیمی و غیر ابراهیمی مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.
بخش اول: ادیان ابراهیمی
در مطالعات تطبیقی ادیان می‌توان گفت، دین‌های ابراهیمی همه از سنت ابراهیم یعنی دین حنیف او الهام می‌گیرند، دین‌های یهود و مسیحیت و اسلام از جهاتی با یكدیگر اشتراك دارند كه در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. ادیان ابراهیمی همگی معتقد به تئوری پیامبری هستند یعنی معتقدند خداوند افرادی را انتخاب كرده و برای آنها پیغامهایی را بطور مستقیم یا به واسطه یك فرشته ارسال فرموده است، لذا آموزه‌های آنان ـ صرف نظر از وضعیت فعلی ـ وحیانی یا توحید تلقی می‌شود.
2. قرآن كریم پیروان ادیان ابراهیمی را «اهل كتاب» می‌خواند، برخورد اصولی قرآن با اهل كتاب شبیه با برخورد آن با مسلمانان می‌باشد، بدین معنا كه می‌گوید بعضی از اهل كتاب حقیقتاً پیرو دین حضرت ابراهیم ـ پدر ادیان ابراهیمی و وجه مشترك دین یهود، مسیحیت و اسلام ـ و مؤمن به خداوند و راسخ در علم هستند و بعضی دیگر افراد بی‌ایمان و دنباله‌رو تخیلات خویش می‌باشند.
3. پیروان ادیان سه‌گانه ابراهیمی، بر پیروزی ایمان بر كفر، حاكمیت حق و علم، و عدالت اجتماعی و نجات بشر از ظلم و ستم و وراثت زمین به صالحان، اعتقاد راسخ دارند، در یك كلمه می‌توان گفت: فلسفه تاریخ در ادیان ابراهیمی با اعتقاد به ظهور منجی معنی پیدا می‌كند. بر همین اساس تلاش داریم منجی را از نگاه سه دین بزرگ یهود، مسیحیت و اسلام به عنوان ادیان ابراهیمی بررسی نماییم.
ادامه دارد
پی نوشت
*. استاد حوزه و دانشگاه، عضو هیئت علمی دانشگاه.
1. مشروح تقسیمات، ادیان و مذاهب. ر.ک : سلیمانی اردستانی، سیری در ادیان، ص28.
دكتر روح الله شاكری زواردهی ـ دوماهنامه امان شماره 16
