در موضوعات اعتقادی یعنی توحید، نبوّت و معاد، تقلید جایز نیست. همچنین در اعمال و دستورهای غیراعتقادی امّا ضروری دین، هم تقلید لازم نیست، ولی در غیر ضروریات اگر شخص مجتهد باشد، یعنی، بتواند از روی دلایل شرعی وظیفه خود را تشخیص دهد، باید طبق نظریه خود عمل كند. در غیر این صورت، عقل برای او دو راه معین كرده است: تقلید،احتیاط
در زمان ما نیز دوازدهمین وصی پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله، حضرت مهدی(عج) است كه این وظیفه را ـ در كنار وظایف دیگر ـ بر عهده دارد اما ایشان هم اكنون در پرده غیبت هستند، لكن انسان‌ها را به خود واگذار ننمودند و با بیان «و امّا الحوادث الواقعه فارجعوا فیها إلی رواه حدیثنا ؛ در وقایعی كه [برای شما] پیش می‌آید به راویان احادیث ما (عالم دینی) مراجعه كنید»، مرجع شیعیان را در اخذ احكام مشخص نمودند، لذا برای شیعه منتظر و مطیع امام زمان(عج)، احكام دین و مراجعه به افرادی كه به عنوان مرجع، مسئول پاسخگویی به احكام مردم هستند ضروری است. از این‌رو به خاطر پاسخگویی به درخواست بسیاری از دوستداران حضرت مهدی(عج) مبنی بر آشنایی بیشتر با احكام شرعی، این مقاله سامان داده شد تا به صورت اجمالی، مسائل مربوط به مجتهد یا همان کارشناس دین را پاسخ دهد؛ تذکر این نکته ضروری است که همه منتظران باید پس از تعیین مرجع تقلید در اعمال خود به وی مراجعه نمایند تا عملاً نیز پیرو حقیقی آن حضرت محسوب شده و موجب رضایت قلب آن امام همام گردند.
اجتهاد و تقلید
دین اسلام بر اساس اعتقادات صحیح و حق و دستوراتی برای انجام دادن و ترك‌كردن اموری در زمینه‌های گوناگون، بنا شده است.
در موضوعات اعتقادی یعنی توحید، نبوّت و معاد، تقلید جایز نیست. همچنین در اعمال و دستورهای غیراعتقادی امّا ضروری دین، هم تقلید لازم نیست، ولی در غیر ضروریات اگر شخص مجتهد باشد، یعنی، بتواند از روی دلایل شرعی وظیفه خود را تشخیص دهد، باید طبق نظریه خود عمل كند. در غیر این صورت، عقل برای او دو راه معین كرده است:
الف) تقلید: یعنی بر طبق فتاوای مجتهدی كه واجد شرائط است، عمل كند.
ب) احتیاط: یعنی با توجه به نظر تمامی و یا گروهی از مجتهدان، آنچه را مطابق احتیاط می‌بیند، عمل كند.
چرا در مسائل دینی باید تقلید كنیم؟
انسان هنگامی كه چشم به این جهان می‌گشاید چیزی نمی‌داند، ناچار باید از تجارب و از اندوخته‌های علمی دیگران بهره‌مند شود، زیرا پیمودن راه پر پیچ و خم زندگی نیاز به علم و دانش است.
اساساً زندگی روی دو پایه محكم استوار است: «دانستن» و «عمل كردن»
بر مبنای همین اصل نخستین است كه انسان، زندگی را آغاز می‌كند، و سپس با راه‌كار تقلید كه با پشتوانه فطرت و عقل همراه است، راه و رسم زندگی را آموخته و درِ كمال و سعادت به روی او باز می‌شود.
بر اساس همین منطق و فطرت است كه ما در زندگی روزمره برای ساختن عمارت به معمار و بنّا، و در دوختن لباس به خیاط، و هنگام بیماری به طبیب مراجعه می‌كنیم.
به هر حال عقل و فطرت، ما را در هر رشته‌ای به كارشناس و متخصص آن ارجاع می‌دهد.
همچنین بر اساس همین منطق است كه در تعلیمات دینی و قوانین الهی مردم به پیروی از فقهایی كه در تشخیص احكام الهی مهارت دارند، رهنمون می‌شوند، فقهایی كه سالیان طولانی با استعداد سرشار خود، در راه علم و دانش قدم برداشته، و به مقام شامخ اجتهاد رسیده‌اند و می‌توانند قوانین الهی را از مدارك اصلی آن استخراج و استنباط كنند و در دسترس مردم قرار دهند. فقهایی كه رهبران و راهنمایان دینی مردم هستند و از طرف پیشوایان الهی اسلام این مقام بزرگ به آنها اعطاء شده است تا افراد را در تمام شئون دینی رهبری كنند.
شرائط مرجع تقلید
مجتهدی كه انسان از او تقلید می‌كند باید دارای شرایط ذیل باشد:
مرد باشد، عاقل باشد، شیعه دوازده امامی باشد، حلال‌زاده باشد، آزاد باشد، زنده باشد، عادل باشد، و طبق قول مشهور، از مجتهدان دیگر اعلم باشد؛ مجتهد اعلم كسی است كه در استخراج احكام (از منابع آن) از مجتهدان دیگر استادتر باشد.
راه‌های شناخت مجتهد اعلم
مجتهد اعلم را از سه راه می‌توان شناخت:
الف) خود انسان یقین كند، مثل اینكه از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد؛
ب) آن كه دو نفر عالم عادل كه می‌توانند مجتهد اعلم را تشخیص دهند، مجتهدبودن یا اعلم‌بودن كسی را تصدیق كنند، به شرط آن كه دو نفر عالم عادل دیگر، با گفته آنان مخالفت نكنند؛
ج) آن كه عده‌ای از اهل علم كه می‌توانند مجتهد اعلم را تشخیص دهند و از گفته آنان اطمینان پیدا می‌شود، مجتهدبودن یا اعلم‌بودن كسی را تصدیق كنند. بلكه از هر راهی كه انسان، اطمینان به اعلم‌بودن كسی پیدا كند، بنابر اظهر می‌تواند به همان اكتفا كند.
اگر شناختن اعلم، مشكل باشد و انسان، گمان به اعلم بودن كسی دارد، در صورتی كه گمان او به حدّ اطمینان برسد، باید از او تقلید كند، بلكه اگر اطمینان برای او حاصل نشد، ترجیح كسی كه فقط به اعلم بودن او گمان دارد یا احتمال می‌دهد، بعید نیست، ولی بهتر این است كه در این صورت، به قول كسی عمل كند كه موافق احتیاط باشد.
اگر چند نفر در نظر او اعلم از دیگرانند، و با یكدیگر مساوی باشند، باید از یكی از آنان تقلید كند.
. پژوهشگر مباحث مهدویت.
. کمال الدین و تمام النعمۀ، ص145.
حامد اسلامجو ـ دوماهنامه امان شماره 19
